![[WIDEO] Urszula Jaworska: postawić pacjenta na pierwszym miejscu](https://www.mzdrowie.pl/wp-content/uploads/2019/08/xUrszula-Jaworska-360x180.jpg.pagespeed.ic.DVSN5Hpzru.jpg)
Rośnie ryzyko zachorowania na raka piersi w Polsce – życiowe prawdopodobieństwo zachorowania wynosi 5,93 proc. Obserwujemy rosnący od dekady, mimo wcześniejszej tendencji malejącej, trend umieralności z powodu raka piersi i raka trzonu macicy. Malejący jest trend zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy, nadal jednak Polska pozostaje krajem wysokiego ryzyka na tle innych krajów europejskich. Mamy także malejący trend umieralności z powodu raka jajnika przy stabilnej zachorowalności.
Rak piersi
Zagrożenie rakiem piersi populacji polskich kobiet stale wzrasta, chociaż nadal na tle innych krajów europejskich znajduje się na stosunkowo niskim poziomie. W Polsce współczynnik zachorowalności został oszacowany na 2020 rok na poziomie 119/100 tys., podczas gdy w Belgii, Niderlandach czy Danii przekracza 170/100 tys.
Zachorowalność na raka piersi charakteryzuje się długoletnią tendencją rosnącą, przy czym od połowy lat 60 ubiegłego wieku współczynnik zachorowalności przyrasta w tempie 2,75% rocznie. Zachorowania na raka piersi nie występują równomiernie podczas życia kobiety – ryzyko zachorowania wzrasta w okresie okołomenopauzalnym, szczególnie między szóstą a ósmą dekadą życia (rys. 8). Nowotwory piersi u młodych kobiet (20-44 lat) są rzadkie i występują z częstością około 30/100 tysięcy kobiet w tej grupie.
Niemniej jednak również w tej grupie obserwuje się wzrost zachorowalności, szczególnie w ostatniej dekadzie, kiedy współczynnik zachorowalności w latach 2007-2017 wzrósł o ponad 30%.
Umieralność z powodu raka piersi w Polsce do połowy lat 90 ubiegłego wieku charakteryzowała się rosnącym trendem, który od tego momentu zmienił swój kierunek i przez 15 lat obserwowano spadek umieralności w tempie -0,7% rocznie. Niestety w ostatniej dekadzie obserwuje się wzrost umieralności na raka piersi w tempie 1,3% rocznie. Ten wzrost jest szczególnie niepokojący na tle długoletniego, szybkiego spadku umieralności w większości krajów europejskich (rys. 10), nawet w krajach o najwyższej zachorowalności (np. Niderlandy).
Nowotwory piersi wśród nowotworów kobiecych powodują w Polsce największą utratę lat życia w zdrowiu – ponad 890/100 tys. (wzrost o 17% w stosunku do 1990 roku).
Odbiciem niekorzystnych trendów umieralności w Polsce są również wyniki leczenia pacjentek chorych na raka piersi. Wśród krajów europejskich w Polsce notuje się jedne z niższych wskaźników przeżyć – 5-letni wskaźnik przeżyć względnych netto[i] pacjentów zdiagnozowanych w latach 2010-2014 wynosił 76,5%, podczas gdy w większości krajów Unii Europejskiej przekracza 85%. Warto jednak podkreślić, że w dekadzie 2000-2010 nastąpiła poprawa – wskaźnik przeżyć wzrósł o 4,4 punktów procentowych.
Rak szyjki macicy
Rak szyjki macicy stanowi obecnie zaledwie 3,8% zachorowań na nowotwory w Polsce (7. miejsce) i od początku lat 70 XX wieku widoczna jest malejąca tendencja zachorowalności. Połowa nowotworów szyjki macicy występuje przed 60 rokiem życia. Największą częstość występowania raka szyjki macicy obserwuje się po 45 roku życia (powyżej 20/100 tys.) (rys. 9).
Mimo korzystnej tendencji zachorowalności i malejącego trendu umieralności – w latach 1997-2017 umieralność zmniejszała się w tempie -2,6% rocznie (rys. 11) – Polska nadal należy do krajów o jednym z wyższych współczynników umieralności w Europie, a tempo spadku nie gwarantuje szybkiego dojścia do poziomu obserwowanego w większości krajów europejskich.
Wysoka wartość współczynników umieralności jest związana z późnym rozpoznaniem choroby, co przekłada się także na możliwości leczenia. Wskaźniki 5-letnich przeżyć względnych w Polsce wynoszą 55,1% i należą do najniższych w Europie. Różnica między krajami o najwyższej przeżywalności a Polską wynosi od 15 do niemal 20 punktów procentowych.
Konsekwencją spadku zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy jest zmniejszenie liczby utraconych lat życia w zdrowiu (DALYs) z 433/100 tys. do 279/tys.
Rak trzonu macicy
Rak trzonu macicy jest czwartym nowotworem kobiet w Polsce (7,3%), którego częstość występowania wzrasta. Rak trzonu macicy jest nowotworem występującym głównie wśród starszych kobiet – szczyt zachorowalności przypada na grupę wiekową 70-74 lat (rys. 9), 85% zachorowań występuje po 55 roku życia. Do 2005 roku umieralność z powodu raka trzonu macicy charakteryzowała się tendencją malejącą (-1,5% rocznie). Niestety w ostatniej dekadzie obserwuje się wyraźny wzrost umieralności (4,1% rocznie).
Polska na tle innych krajów europejskich jako jedyny kraj charakteryzuje się tak wyraźnym wzrostem umieralności (rys. 12). Pod względem wartości współczynnika umieralności Polska zajmuje 4. najwyższą pozycję w Unii Europejskiej (większe wartości współczynnika umieralności notowane są na Cyprze, Łotwie i w Irlandii[ii]). Wskaźnik 5-letnich przeżyć względnych pacjentek zdiagnozowanych w latach 2000-2007 wynosił 75,7% i był jednym z niższych w Europie[iii] (rys. 16).
Nowotwory trzonu macicy są odpowiedzialne za 194/100 tys. utraconych lat życia w 2019 roku (wzrost w stosunku do 1990 roku o 45%).
Rak jajnika
Nowotwory jajnika są jedynym schorzeniem spośród omawianych nowotworów kobiecych, który występuje również w najmłodszych grupach wieku. Nowotwory jajnika występujące u dzieci charakteryzują się jednak innym obrazem morfologicznym i innym podłożem etiologicznym. Zdecydowana większość nowotworów jajnika występuje po 45 roku życia (89%) (rys. 9). Najwyższą zachorowalność notuje się w siódmej i ósmej dekadzie życia (>40/100 tys.). Zachorowalność na raka jajnika wzrastała do połowy lat 90 XX wieku.
Od ponad dwóch dekad wartość współczynników zachorowalności utrzymuje się na stałym poziomie. Umieralność z powodu nowotworów jajnika do 2007 roku charakteryzowała się tendencją rosnącą (0,7% rocznie). W ostatniej dekadzie obserwowany jest spadek umieralności (-0,8% rocznie). Obserwowany w Polsce spadek umieralności jest jednak krótkotrwały i niewielki w porównaniu z niektórymi krajami europejskimi (kraje skandynawskie, Niemcy, Czechy) (rys. 13).
Wyniki leczenia raka jajnika (populacja 15 i więcej lat) w Polsce są porównywalne do średniej europejskiej. Wskaźnik 5-letnich przeżyć względnych netto w Polsce wynosił 37,5% i był niemal 10 punktów procentowych niższy niż w krajach o najlepszych wynikach leczenia (Szwecja, Łotwa) (rys. 17).
Nowotwory jajnika są przyczyną utraty 414/100 tys. lat życia w zdrowiu w 2019 roku (wzrost o 27% w stosunku do 1999 roku).
Możliwości prewencji
Działania z zakresu profilaktyki pierwotnej powinny obejmować jak najszerszą promocję Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem na wszystkich poziomach edukacji szkolnej, ale także w specjalnie przygotowanych przekazach obejmować specyficzne grupy. Informacja o protekcyjnym wpływie wczesnego macierzyństwa i karmieniu piersią powinna być w wyważony sposób przekazana młodym kobietom. Należy upowszechniać wiedzę na temat korzyści szczepienia przeciwko wirusom zapalenia wątroby typu B i brodawczaka ludzkiego. Młode kobiety powinny uzyskać jasny przekaz o szkodliwości palenia i picia alkoholu, jako czynników ryzyka raka szyjki macicy i raka piersi. Promocja profilaktyki wtórnej powinna skupiać się na korzyściach wynikających z wczesnego rozpoznania choroby nowotworowej, tym bardziej że wszystkie programy wczesnego wykrywania raka skierowane są do kobiet, a dwa z nich wyłącznie do kobiet.
(autor: prof. Joanna Didkowska)
[i] Allemani et al. Global surveillance of trends in cancer survival 2000-14 (CONCORD-3): analysis of individual records for 37 513 025 patients diagnosed with one of 18 cancers from 322 population-based registries in 71 countries. Lancet 2018 Mar 17;391(10125):1023-1075. doi: 10.1016/S0140-6736(17)33326-3.
[ii] https://ecis.jrc.ec.europa.eu dostęp z dnia 23 XI 2020
[iii] http://www.eurocare.it/ dostęp z dnia 23 XI 2020
