Organizacja Wspólnoty Gospodarczej i Rozwoju opublikowała nowy raport na temat zdrowia w 38 państwach członkowskich, analizujący okres pandemii.
Autorzy raportu piszą, że pandemia wywarła ogromny wpływ na życie ludzi w Europie i na całym świecie. Doprowadziła do zmniejszenia średniej długości życia w UE o ponad rok w 2021 r. w porównaniu z poziomem sprzed pandemii, co stanowi największy spadek odnotowany w większości państw UE od czasu II wojny światowej. Do końca października 2022 r. w 27 państwach UE odnotowano ponad 1,1 mln zgonów związanych z COVID-19. Liczby te są jednak zaniżone, a statystyki dotyczące nadmiernej śmiertelności wskazują na to, że 300 tys. osób zmarło bezpośrednio lub pośrednio w wyniku pandemii. Ponad 90 proc. zgonów związanych z COVID-19 miało miejsce wśród osób w wieku powyżej 60 lat.
Wpływ COVID-19 na śmiertelność był najniższy w krajach nordyckich (Islandia, Norwegia, Dania i Finlandia), a najwyższy w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (Bułgaria, Węgry, Chorwacja, Czechy, Słowenia, Łotwa i Rumunia). Wiele czynników wyjaśnia różnice między poszczególnymi państwami w zakresie umieralności na COVID-19, w tym istniejące wcześniej schorzenia i podatność ludności na zagrożenia przed COVID-19, harmonogram i skuteczność strategii powstrzymujących rozprzestrzenianie się COVID-19, a także różnice w zdolności systemów opieki zdrowotnej do skutecznego reagowania na bezprecedensowe wyzwania związane z COVID-19.
Pandemia wywarła duży wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne młodych ludzi
Chociaż pandemia wywarła wpływ na życie prawie wszystkich, pojawiły się szczególne obawy dotyczące zdrowia psychicznego i fizycznego milionów młodych Europejczyków, których edukacja i aktywność społeczna zostały zakłócone w kluczowym okresie ich rozwoju poznawczego. W kilku państwach europejskich, takich jak Belgia, Estonia, Francja, Szwecja i Norwegia, odsetek młodych ludzi zgłaszających objawy depresji wzrósł ponad dwukrotnie wczasie pandemii, osiągając poziom co najmniej dwukrotnie wyższy niż w starszych grupach wiekowych. Wiele dzieci i młodych ludzi poświęcało również znacznie mniej czasu na aktywność fizyczną i pogorszyły się ich nawyki żywieniowe, co oznacza wzrost nadwagi i otyłości dzieci w niektórych krajach.
Rosnące zapotrzebowanie na wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego w połączeniu z zakłóceniami w świadczeniu opieki zdrowotnej podczas pandemii stanowiło wyzwanie dla już nadmiernie obciążonych usług w zakresie zdrowia psychicznego. Około 50 proc. młodych Europejczyków zgłaszało niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki dotyczącej zdrowia psychicznego wiosną 2021r., a następnie wiosną 2022r. Wiele państw wdrożyło pewne środki mające na celu ochronę zdrowia psychicznego młodych ludzi i opiekę nad nimi, jednak skala tych skutków uzasadnia podjęcie dalszych działań w celu zapewnienia, aby pandemia nie pozostawiła trwałych śladów w tym pokoleniu.
Zakłócenia w opiece zdrowotnej podczas pandemii spowodowały zaległości w opiece nad pacjentami onkologicznymi i w zabiegach planowych
Pandemia zakłóciła również świadczenie podstawowej opieki zdrowotnej, badania przesiewowe i leczenie nowotworów, ciągłość opieki nad osobami cierpiącymi na choroby przewlekłe oraz planowaną (niepilną) chirurgię, zwłaszcza w okresie obowiązywania środków izolacji. W pierwszych miesiącach pandemii wiosną 2020 r. zakłócenia w programach badań przesiewowych w kierunku raka i konsultacjach specjalistycznych doprowadziły do diagnozowania pacjentów onkologicznych na późniejszym etapie choroby. Wiele państw było w stanie zrównoważyć niektóre początkowe ograniczenia badań przesiewowych w kierunku raka poprzez intensyfikację działań w drugiej połowie roku. W 2020 r. w państwach UE wskaźniki badań przesiewowych w kierunku raka piersi i szyjki macicy nadal jednak spadły średnio o 6 proc. Opóźnienia w badaniach przesiewowych w kierunku raka mogą prowadzić do diagnozowania wielu pacjentów onkologicznych na bardziej zaawansowanym etapie, co sprawia, że ich leczenie staje się bardziej skomplikowane i zmniejsza ich szanse na przeżycie.
Wstrzymano również planowane zabiegi chirurgiczne, co spowodowało zaległości w leczeniu pacjentów oczekujących na te zabiegi. W 2020 r. we wszystkich państwach UE przeprowadzono o dwa miliony mniej planowanych zabiegów chirurgicznych (takich jak chirurgia zaćmy oraz protezy biodrowe i kolanowe) niż w 2019 r., co stanowi spadek o jedną szóstą w porównaniu z liczbą sprzed pandemii. Te „brakujące” operacje wydłużyły czas oczekiwania pacjentów potrzebujących zabiegów, co zwiększyło niezadowolenie pacjentów.
Wiele krajów UE zapewniło dodatkowe środki finansowe, aby zaradzić tym zaległościom, ale główną przeszkodą w zwiększaniu liczby procedur medycznych jest niedobór pracowników służby zdrowia. Pracownikom zapewniono zachęty do pracy w dłuższym wymiarze godzin, ale to rozwiązanie miało wyraźnie ograniczone możliwości i groziło wypaleniem i rezygnacją.
Szybki rozwój telekonsultacji na początku 2020 r. pomógł utrzymać dostęp do opieki zdrowotnej, w szczególności w przypadku pacjentów cierpiących na choroby przewlekłe. Choć obiecujące jest to, że zdecydowana większość osób korzystających z telemedycyny wyraziła duże zadowolenie, istnieją jednak obawy, że niektóre telekonsultacje przynoszą niewielkie korzyści oraz że telekonsultacje stwarzają ryzyko pogłębienia nierówności zdrowotnych przez wykluczenie cyfrowe osób starszych, biedniejszych i mieszkających na obszarach wiejskich.
Państwa UE ogólnie uznały potrzebę zwiększenia zasobów, aby reagować na pandemię. Pomimo znacznego spadku PKB, wydatki na opiekę zdrowotną na mieszkańca wzrosły średnio o ponad 5 proc. w państwach UE w 2020 r. oraz o ponad 10 proc. w Bułgarii, Republice Czeskiej i na Węgrzech. Wciąż jednak istnieją słabe strony i wrażliwe punkty zidentyfikowane podczas pandemii – w szczególności powszechny niedobór pracowników służby zdrowia. Zgodnie z ostatnimi szacunkami OECD około połowa wszystkich nowych inwestycji niezbędnych do poprawy odporności systemów opieki zdrowotnej powinna zostać przeznaczona na zwiększenie zarówno rekrutacji, jak i zatrzymywania pracowników służby zdrowia poprzez poprawę warunków pracy.
Priorytetowe traktowanie zapobiegania chorobom zakaźnym i niezakaźnym
Mimo że wiele mówi się o tym, że wydatki na opiekę zdrowotną są raczej inwestycją, a nie kosztem, podejścia polityczne nie zmieniły się znacząco przed pandemią. Wydatki na opiekę zdrowotną nadal w przeważającej mierze koncentrowały się na opiece leczniczej, przy czym średnio tylko 3 proc. całkowitych wydatków na opiekę zdrowotną przeznaczono na profilaktykę. W 2020 r. większość państw UE znacznie zwiększyła swoje wydatki na profilaktykę, przynajmniej tymczasowo, na finansowanie testów, śledzenie, nadzór i publiczne kampanie informacyjne związane z pandemią.
W 2021 r. przeznaczono znaczne dodatkowe zasoby na rozpoczęcie kampanii szczepień przeciwko COVID-19. Szybkie wprowadzenie szczepionek w istotny sposób przyczyniło się do zarządzania pandemią: szacuje się, że szczepienia zapobiegły ponad 250 tys. zgonów w całej UE dopiero w 2021 r., chociaż wskaźniki szczepień wśród grup szczególnie wrażliwych utrzymywały się na dość niskim poziomie w niektórych państwach.
Podczas pandemii wiele państw europejskich poczyniło również znaczne postępy w zakresie szczepień grup szczególnie wrażliwych przeciwko grypie sezonowej, przy czym w kilku państwach odsetek zaszczepionych osób w wieku powyżej 65 lat wzrósł o ponad 10 punktów procentowych. Pomimo pewnych tymczasowych wyzwań w 2021 r. większość państw europejskich była również w stanie utrzymać programy szczepień dzieci.
Jednym z wniosków wyciągniętych z pandemii jest to, że kluczowe znaczenie ma maksymalizacja zdrowia ludzi i minimalizacja ich narażenia na czynniki ryzyka przed kryzysem. Otyłość i schorzenia przewlekłe, takie jak cukrzyca i problemy z układem oddechowym, były ważnymi czynnikami ryzyka poważnych powikłań i zgonów z powodu COVID-19. Zapobieganie behawioralnym i środowiskowym czynnikom ryzyka może w dużym stopniu przyczynić się do poprawy zdrowia ludzi i ograniczenia częstotliwości występowania chorób przewlekłych i zgonów.
Pomimo postępów w zmniejszaniu wskaźnika palenia tytoniu w ostatnich dziesięcioleciach spożycie tytoniu pozostaje największym behawioralnym czynnikiem ryzyka dla zdrowia i nadal odpowiada za około 780 tys. zgonów rocznie w UE. Spożycie alkoholu również zmniejszało się w ciągu ostatniej dekady, ale szkodliwe spożywanie alkoholu nadal powoduje w UE prawie 300 tys. zgonów rocznie.
Czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza i zmiana klimatu, mają również poważne konsekwencje dla zdrowia i śmiertelności ludzi. Szacuje się, że w 2019 r. ponad 300 tys. osób w UE zmarło z powodu zanieczyszczenia powietrza spowodowanego samym pyłem drobnym, chociaż w większości państw liczba ta spadła, ponieważ emisje maleją, a jakość powietrza poprawia się.
