Szwecja, która obecnie sprawuje prezydencję w Radzie UE promuje politykę społeczeństwa wolnego od dymu papierosowego.
Szwecja ma obecnie najniższy w Europie odsetek palaczy – według danych przytaczanych przez organizację Smoke Free Sweden (SFS) papierosy pali tam tylko 5,6 proc. mieszkańców w wieku powyżej 16 lat. W ciągu ostatnich 15 lat liczba palaczy spadła w Szwecji trzykrotnie. Eksperci SFS uważają, że Szwecja już w tym roku może stać się pierwszym w Europie krajem, któremu uda się osiągnąć status społeczeństwa wolnego od dymu papierosowego. Zgodnie zaś z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) za takie uznaje się społeczeństwo, w którym odsetek palaczy powyżej 16. roku życia nie przekracza 5 proc.
“Szwedzka prezydencja w UE – to świetna okazja ku temu, żeby podzielić się z innymi państwami UE naszą historią sukcesu w postaci 5 proc. palaczy w społeczeństwie. Nasze podejście do walki z papierosami powinno być towarem eksportowym. Byłoby wielką korzyścią dla świata, gdyby więcej państw postąpiło u siebie tak, jak my, stosując środki ograniczające podaż i popyt, przy jednoczesnym zróżnicowaniu stawek podatkowych, które stwarzają palaczom finansową zachętę do przestawienia się z papierosów na mniej szkodliwe alternatywy” – mówi prof. Karl-Olov Fagerström, szwedzki lekarz i specjalista w zakresie uzależnień, autor używanego dzisiaj przez lekarzy na całym świecie kwestionariusza uzależnienia od nikotyny u osób palących, współautor raportu „Szwedzka droga do społeczeństwa wolnego od dymu papierosowego” i jeden z twórców nikotynowej terapii zastępczej. Światowa Organizacja Zdrowia w 1999 r. przyznała prof. Fagerströmowi medal za wkład w walkę z paleniem.
Na tle Szwecji większość krajów europejskich znajduje się znacznie w tyle pod względem walki z paleniem papierosów. W Polsce odsetek palaczy spada – zamiast rosnąć – i według danych PAN wynosi obecnie niemal 29 proc., co oznacza wzrost o 3 pkt. proc. od 2021 roku. W całej UE papierosy pali 25 proc. ludności.
Szwedzi chcą promować swoją politykę walki z papierosami. Przypominają jednocześnie, że walka z papierosami przez politykę redukcji szkód i proponowania mniej szkodliwych alternatyw okazała się skuteczna. W Szwecji – głównie ze względów kulturowych – do spadku palenia papierosów doprowadził snus (tradycyjny szwedzki wyrób tytoniowy z nikotyną), ale w innych krajach mogą stosowane są inne produkty alternatywne – np. w Wielkiej Brytanii to e-papierosy, a w Japonii – podgrzewacze tytoniu.
Szwedzi uważają, że trzeba zmienić podejście UE do problemu walki z papierosami. W Europejskim Planie Walki z Rakiem zapisano, że Unia zamierza osiągnąć próg 5 proc. palących w społeczeństwie w 2040 r. – czyli dopiero 17 lat po Szwecji. O skuteczności antypapierosowej polityki świadczą statystyki – Szwecja ma dzisiaj najniższy w UE wskaźnik zgonów i zachorowalności na choroby spowodowane paleniem papierosów, w tym na każdy z 16 nowotworów związanych głównie z paleniem. W Szwecji zachorowalność na nowotwory związane z paleniem papierosów jest aż o 41 proc. niższa niż w innych krajach UE. Według dr Andersa Miltona, współautora raportu „Szwedzkie doświadczenie: mapa drogowa dla społeczeństwa wolnego od dymu papierosowego” podejście Szwecji wspierające strategię redukcji szkód może uratować nawet 3,5 miliona palaczy w UE od przedwczesnego zgonu spowodowanego paleniem papierosów w tej dekadzie. Warunek: pozostałe kraje UE – podobnie jak Szwecja – muszą pójść drogą redukcji szkód spowodowanych paleniem papierosów.
Na konieczność podjęcia walki z papierosami i aktywnej polityki redukcji szkód wskazują także polscy eksperci. “Podkreślamy dzisiaj, że Szwecja już jest „pierwszym krajem bez papierosa” w Europie, bo mają te 5 proc. palących. Tylko, że Szwedzi te działania profilaktyczne podjęli jakieś 20 lat temu. Edukacja prozdrowotna to podstawa profilaktyki i jej pierwotny wymiar. Słowacja, Czechy i Słowenia pracują dzisiaj nad regulacjami uwzględniającymi harm reduction w swojej polityce zdrowotnej w zakresie walki z paleniem. Ostatnio otrzymałem nawet zaproszenie do tych prac od ministra zdrowia Czech. Ale nie mam takiego zaproszenia od naszego ministra zdrowia” – mówił prof. Andrzej Fal, prezes Polskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego na forum Welconomy w Toruniu.
Różne strategie walki z papierosami
W Europie aktywną politykę redukcji szkód spowodowanych paleniem prowadzi także Wielka Brytania. Obecnie pali tam jedynie 13 proc. ludności, a do 2030 r. odsetek ten ma spaść do 5 proc., co oznacza że kraj ten – podobnie jak Szwecja – stanie się oficjalnie wolnym od dymu papierosowego. Ostatnio brytyjski departament zdrowia ogłosił uruchomienie programu program „Swap to stop” (zamień, by przestać), który polega na oferowaniu palaczom darmowych e-papierosów i zachęt finansowych, by rzucili palenie. “Będziemy proponować milionom palaczy w Anglii bezpłatny zestaw startowy do wapowania” – mówił Neil O’Brien, minister zdrowia Wielkiej Brytanii. Decyzja ta jest odpowiedzią na zalecenia ekspertów, by wspierać politykę harm reduction. Jednym z nich jest dr Javed Khan, odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego za wkład w poprawę zdrowia publicznego. W swoim ubiegłorocznym raporcie podkreślał on, że bez wprowadzenia dalszych działań w zakresie walki z papierosami, osiągnięcie przez Wielką Brytanię statusu kraju wolnego od papierosów w 2030 może się powieść dopiero 7 lat później niż to jest zakładane. Dr Khan apelował także do brytyjskich władz, aby promować wśród palaczy mniej szkodliwe alternatywy dla palenia papierosów.
