Seniorzy potrzebują opieki w miejscu zamieszkania

Według prognoz OECD popyt na usługi opiekuńcze będzie dalej rósł, przy równoczesnym spadku liczby osób mogących takie usługi świadczyć. W raporcie OECD podkreślono, że Polska musi zwiększyć finansowanie opieki długoterminowej oraz skoordynować działania wchodzące w jej obszar. Przyszły model opieki długoterminowej ma się opierać na deinstytucjonalizacji.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Międzykolegialne Centrum Badań nad Rodzinami i Generacjami w SGH pod koniec lutego zorganizowały konferencję poświęconą opiece długoterminowej dla osób starszych. Poddano na niej analizie rozwiązania zastosowane w różnych państwach oraz sytuację tego obszaru opieki w Polsce. Punktem wyjścia rozmów był raport OECD “Opieka długoterminowa w Polsce i pozostałych krajach OECD”. W raporcie przedstawione zostały następujące aspekty opieki długoterminowej: rozkład potrzeb w zakresie opieki długoterminowej, koszty i publiczne wsparcie dla usług opiekuńczych, wydatki z własnych środków na opiekę długoterminową i ich wpływ na ubóstwo, a także przekazała prognozy popytu na usługi opiekuńcze i związane z tym symulacje wydatków publicznych na te usługi.

„Wykorzystując międzynarodowe porównania, wydarzenie ma na celu zidentyfikowanie kluczowych wyzwań, zbadanie możliwości oraz zaproponowanie potencjalnych rozwiązań na rzecz poprawy systemu opieki długoterminowej w Polsce” – powiedziała rozpoczynając konferencję prof. Agnieszka Chłoń-Domińczak, prorektorka SGH ds. nauki. „Obserwujemy zmiany w strukturze ludności Polski. W UE w 2050 roku trzy na 10 osób będzie miało ponad 65 lat, dziś są to dwie osoby. Żeby zachować populację w zdrowiu, rekomendujemy wspieranie zdrowego stylu życia, a także rozwijanie systemu opieki długoterminowej. W Polsce szczególny nacisk warto położyć na zwiększenie finansowania i poprawę koordynacji usług” – zaznaczył Mark Pearson, zastępca szefa Dyrektoriatu OECD ds. Zatrudnienia, Pracy i Spraw Społecznych (ELS).

“Według OECD popyt na usługi opiekuńcze będzie rósł ze względu na starzenie się ludności. Obecnie około jednej czwartej seniorów w krajach OECD potrzebuje opieki długoterminowej. Niemal we wszystkich krajach OECD koszty opieki długoterminowej przekraczają 100 proc. mediany dochodu, co sprawia, że staje się ona finansowo nieosiągalna dla wielu seniorów” – podkreślił dr Jacek Barszczewski, ekspert ds. polityki zdrowotnej OECD. Dodał, że do 2050 roku zapotrzebowanie na pomoc osobom starszym w codziennych czynnościach ma wzrosnąć o jedną trzecią. Dziś wsparcia takiego wymaga mniej więcej 25 proc. seniorów.

Równocześnie wraz ze starzeniem się społeczeństwa zmniejsza się liczba osób mogących sprawować opiekę nad innymi. Natomiast koszty opieki różnią się bardzo pomiędzy krajami. Dla osób o wysokich potrzebach w opiece domowej, jak też w opiece instytucjonalnej wynoszą one w Polsce średnio około 150 proc. mediany dochodu osób w wieku 65+. Jest to jeden z niższych poziomów wśród krajów OECD. Jednakże jak się spojrzy na to przez pryzmat wydawanych złotówek, widać wyraźnie, że dla osób starszych, szczególnie z wysokimi potrzebami, bywają to kwoty nieosiągalne (dochodzą do prawie 4 tys. złotych). „Warto jednak podkreślić, że w niemal wszystkich krajach OECD koszty opieki długoterminowej przekraczają 100 proc. mediany dochodu, co sprawia, że bez znaczącego wsparcia publicznego staje się ona finansowo nieosiągalna dla wielu seniorów” – dodał dr Barszczewski.

Od pewnego czasu trwają już w Polsce prace nad zbudowaniem systemu opieki długoterminowej. „Tworzymy definicję opieki długoterminowej. Pracujemy nad skoordynowaniem działań prowadzonych w tym obszarze przez resorty rodziny i zdrowia. Elementy opieki i wsparcia osób starszych są w tych dwóch systemach, chcemy, żeby się uzupełniały” – zapowiadała Marzena Okła-Drewnowicz, minister do spraw polityki senioralnej.

Katarzyna Nowakowska, wiceminister rodziny i polityki społecznej, dodała, że najważniejszą cechą powstającego systemu ma być deinstytucjonalizacja, czyli umożliwienie otrzymania pomocy we własnym miejscu zamieszkania, bez konieczności przeprowadzenia się do placówki zapewniającej opiekę stacjonarną. Starsze osoby, oprócz obaw związanych z własną samodzielnością, reagują negatywnymi emocjami na konieczność opuszczenia znanego im środowiska. Ze względu na złożoność prac nad nowym modelem opieki, nadal należy jednak także zadbać o istniejące domy opieki, które stanowią wentyl bezpieczeństwa na czas przemian i w sytuacji, gdy senior jest całkowicie niezdolny do wykonania najprostszych czynności wokół siebie.

„Deinstytucjonalizacja to najlepsza metoda opieki, ale czasem niemożliwa, na przykład w przypadku osób wymagających stałego nadzoru. Jest to trudne, ale warto wypracować model, w którym senior pozostaje jak najdłużej w swoim środowisku, w myśl przysłowia, że starych drzew się nie przesadza” – mówiła Urszula Demkow, wiceminister zdrowia. „Reformowanie opieki długoterminowej to gra długoterminowa. Koszty są natychmiastowe, zaś efekty staną się widoczne po dziesięcioleciach” – zauważył prof. Paweł Kubicki, kierownik Katedry Polityki Społecznej w Instytucie Gospodarstwa Społecznego.

Podczas konferencji podkreślono również znaczenie systematycznego zbierania i analizowania danych dotyczących jakości opieki, podnoszenia kwalifikacji oraz wynagrodzeń pracowników opieki długoterminowej, czy też szerokiego upubliczniania wyników kontroli, co pozwala na porównywanie jakości usług świadczonych przez poszczególnych dostawców.

Według OECD wyróżniamy pięć filarów skutecznego systemu opieki długoterminowej:

Dostępność – przejawia się w umożliwieniu korzystania z rożnych form opieki formalnej i nieformalnej.
Finansowanie – które należy rozumieć jako wymóg stworzenia odpowiedniego systemu finansowania opieki długoterminowych ze środków publicznych. W innym przypadku koszty będą obciążały przede wszystkim osoby starsze i ich rodziny.
Jakość – standardy opieki.
Równość – zapewnienie równego dostępu do opieki, niezależnie od dochodu. Głównym wyzwaniem jest tutaj wprowadzenie rozwiązań pozwalających objąć wsparciem osoby o niskich dochodach.
Zarządzanie – polegające na skutecznej koordynacji opieki długoterminowej z innymi usługami świadczącymi na rzecz obywateli. Głównym wyzwaniem jest tutaj skuteczne połączenie systemu ochrony zdrowia z systemem opieki społecznej co wymaga strategicznego podejścia.

Większość z powyższych punktów wymaga zapewnienia dodatkowych środków finansowych, które zdaniem ekspertów biorących udział w konferencji można pozyskać dzięki:

Wprowadzeniu ubezpieczeń opieki długoterminowej.
Alokowaniu części podatku VAT na finansowanie opieki.
Opodatkowaniu nieruchomości lub uwzględnianiu dochodów z nieruchomości przy ustalaniu uprawnień do opieki.
Ukierunkowaniu wsparcia na osoby nie tylko najbardziej potrzebujące opieki, ale również posiadające niskie dochody.
Zwiększeniu podatków od alkoholu, tytoniu i hazardu.