Tegoroczny „Światowy raport na temat nowotworów. Badania nad rakiem w profilaktyce” (̱̄World Cancer Report. Cancer research for cancer prevention) opublikowany przez Światową Organizację Zdrowia dokonuje przeglądu sześciu najbardziej rozpowszechnionych rodzajów nowotworów na świecie:
raka płuc, piersi, jelita grubego, prostaty, żołądka i szyjki macicy. Analizuje trendy, ryzyka, a także wpływ interwencji profilaktycznych, terapeutycznych i badań przesiewowych na pięciu kontynentach.

Rak płuc
To najczęstszy rodzaj nowotworu na świecie zarówno pod względem zapadalności (2,1 miliona nowych przypadków w 2018 roku), jak i śmiertelności (1,8 miliona zgonów). Główną przyczyną raka płuc jest palenie tytoniu, które odpowiada za 63 proc. ogólnej liczby zgonów z powodu tego nowotworu i za 90 proc. w krajach, gdzie nałóg ten jest rozpowszechniony u obu płci. Dlatego trendy zachorowalności i umieralności na raka płuc są w dużej mierze determinowane przez wcześniejsze narażenie na palenie tytoniu. Zależność ta odzwierciedla się w historii rozpowszechnienia nałogu. Wielka Brytania i USA, a później Australia, Nowa Zelandia i Kanada, były pierwszymi krajami, gdzie palenie tytoniu stało się „modne”. Ten stan utrzymywał się przez 20–30. Późniejszy spadek zachorowalności i śmiertelności z powodu raka płuc korelował ze zmniejszającą się liczbą palaczy.
W wielu krajach o niższym poziomie wskaźnika rozwoju społecznego (HDI) tendencje są w dużej mierze stabilne, co oznacza, że populacja nie podejmuje się palenia, albo ta epidemia jest na zbyt wczesnym etapie, aby odzwierciedlać się w trendach nowotworowych.
Obecnie częstość występowania raka płaskonabłonkowego płuca maleje (przynajmniej u mężczyzn), a gruczolakoraka płuca wzrasta w niektórych populacjach (szczególnie u kobiet). U mężczyzn rak płaskonabłonkowy był do końca lat 90. najczęstszym podtypem nowotworu płuc, a później nastąpiła zmiana. U kobiet efekt ten jest opóźniony, co oznacza, że w wielu krajach o wysokim HDI częstość występowania gruczolakoraka płuc zmniejsza się u mężczyzn ale wciąż wzrasta u kobiet.
Przeżycie raka płuc pozostaje niskie na całym świecie. Zmniejszenie o 16 proc. śmiertelności w USA doprowadziło do zalecania badań przesiewowych w kierunku tego nowotworu. Wkrótce do Europa również podążyła tą drogą. Biorąc pod uwagę, że palenie tytoniu w znacznym stopniu przyczynia się do obciążenia wieloma typami raka i chorobami przewlekłymi, pierwotna prewencja mająca na celu zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu pozostaje kluczowym filarem kontroli chorób nowotworowych.

Rak piersi
Nowotwór piersi jest najczęściej diagnozowanym rakiem u kobiet (2,1 miliona nowych przypadków w 2018 r.) i jednocześnie główną przyczyną zgonów z powodu raka u kobiet (627 000 zgonów w 2018 r.). Rosnące w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat wskaźniki zapadalności zaobserwowano w wielu krajach o wyższych dochodach, a ostatnio w krajach o niższych dochodach. Wysuwane są hipotezy, że trend ten związany jest z częstością występowania oraz dystrybucji kilku czynników reprodukcyjnych i hormonalnych, takich jak wcześniejszy wiek pierwszej miesiączki, późniejsze pierwsze porody. Zmiany te mogą częściowo tłumaczyć szybki wzrost zachorowalności na raka piersi w kilku krajach Azji (np. W Indiach, Japonii, Tajlandii i Turcji) oraz w Ameryce Łacińskiej (Kostaryka i Ekwador). Wzrost zachorowalności w Brazylii i Meksyku odpowiednio o 2,9 proc. i 5,9 proc. rocznie, był największy wśród kobiet w wieku 55–64 lat.
W krajach o wysokim HDI (np. Australia, Kanada, Wielka Brytania i USA) wskaźniki zapadalności ustabilizowały się po wyraźnym spadku od około 2000 roku. Zbiega się to w czasie z opublikowaniem dwóch przełomowych badań, które udowadniają, że zastępcza hormonalna terapia menopauzalna zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi. Nie można wykluczyć też aspektów dietetycznych, w tym rosnącej konsumpcji alkoholu u kobiet, otyłości i braku aktywności fizycznej, jako potencjalnych czynników przyczyniających się do trendów wzrostowych w krajach o wysokim HDI.
Rosnące wskaźniki śmiertelności z powodu raka piersi są od dłuższego czasu obserwowane w krajach Azji i Ameryki Łacińskiej u wszystkich grup wiekowych. Natomiast stałą poprawę odnotowano w wielu krajach o wysokim HDI, w tym w Australii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, gdzie śmiertelność z powodu raka piersi w latach 2002–2012 spadła o 18–22 proc.

Rak jelita grubego
Pod względem występowania u obu płci rak jelita grubego znajduje się na trzecim miejscu na świecie (1,8 miliona nowych przypadków w 2018 roku), natomiast pod względem śmiertelności (880 000 zgonów) zajmuje miejsce drugie. Fakt, że śmiertelność jest obecnie znacznie niższa niż zapadalność, odzwierciedla poprawiające się rokowania.
W krajach o wysokim HDI, gdzie ryzyko raka jelita grubego jest zwykle wysokie, częstość występowania ustabilizowała się lub zmniejszyła u obu płci. Na przykład malejące trendy zachorowalności w Australii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i USA obserwuje się głównie w starszych grupach wiekowych (55 lat i starszych). Populacje te podlegają programom wczesnego wykrywania, podczas których usuwane są przedrakowe polipy jelita grubego, co jednocześnie prowadzi do zmniejszenia liczby nowotworów złośliwych. Przyczyniają się również do tego inne czynniki, w tym stosowanie terapii zapobiegawczych, takich jak regularne stosowanie aspiryny, estrogen po menopauzie lub zwiększone spożycie witaminy D.
Czynniki ryzyka obejmują niewłaściwą dietę charakteryzującą się niskim spożyciem owoców, warzyw i błonnika oraz wysokim spożyciem czerwonego i przetworzonego mięsa, brakiem aktywności fizycznej oraz epidemią nadwagi i otyłości.
Razem ze spadkiem zachorowalności, umieralność z powodu raka jelita grubego w krajach o wysokim HDI (np. Australia, Kanada, Wielka Brytania i USA) spadła u obu płci. Zjawisko to można częściowo powiązać z poprawą przeżycia, a także wcześniejszego wykrywania nowotworu w tych krajach. Natomiast wzrost śmiertelności w kilku krajach w Azji i Ameryce Łacińskiej może odzwierciedlać gorszy dostęp do wczesnego wykrywania i leczenia.

Rak prostaty
Drugi najczęściej występujący nowotwór to 13,5 proc. nowych przypadków raka u mężczyzn (1,3 mln w 2018 roku) odpowiada za 360 000 zgonów w roku 2018. Od połowy lat 90. częstość rozpoznawania raka prostaty w USA znacznie wzrosła, co w dużej mierze przypisano wprowadzeniu testów antygenu specyficznego dla prostaty (PSA), diagnostycznego dla bezobjawowych nowotworów tego organu. Po tym wzroście nastąpił spadek i trwał do 2000 roku. Podobne trendy zaobserwowano w Australii i Kanadzie i kilku krajach Azji (np. w Turcji) i Ameryce Łacińskiej (np. Kostaryka i Ekwador).
Tam, gdzie częstość występowania spadła lub ustabilizowała się, tendencje te mogły częściowo wynikać ze spadku testów PSA w praktyce ogólnej oraz wśród urologów po publikacji wyników dwóch dużych badań i wynikającego z nich zaprzestania testowania mężczyzn w wieku powyżej 75 lat.
Wzrost wskaźników zachorowalności może wiązać się z większą świadomością populacji oraz diagnozowanie wczesnych i bezobjawowych nowotworów za pomocą testów PSA. Nie wyklucza się też rzeczywistego wzrostu częstości występowania inwazyjnego raka prostaty. W przeciwieństwie do zachorowalności, umieralność znacznie spadła w większości krajów, z wyjątkiem Tajlandii, gdzie wskaźniki są stale niskie. Dwoma głównymi czynnikami powodującymi obserwowany spadek śmiertelności jest wczesne wykrywanie i skuteczniejsze postępowanie z pacjentami ze zdiagnozowaną chorobą.

Rak żołądka
W pierwszym zestawianiu globalnych danych w latach 60. XX wieku rak żołądka był najczęstszym rodzajem nowotworu na świecie. Obecnie przesunął się na piąte miejsce. W 2018 roku odnotowano około miliona zachorowań (5,7 proc. nowych przypadków). Jednak z powodu słabego przeżycia, rak żołądka zajmuje trzecie miejsce pod względem umieralności (783 000 zgonów w 2018 roku). Kluczowym odkryciem epidemiologicznym jest stały od ponad pięćdziesięciu lat we wszystkich regionach świata spadek zachorowalności i umieralności na raka żołądka, głównie o typie innym niż kardiologiczny.
Ryzyko związane jest ściśle jest ściśle z zakażeniem Helicobacter pylori (75–90 proc.) i wyraźnie koreluje z przeludnieniem, a co za tym idzie, niskim statusem społeczno-ekonomicznym. Spadające wskaźniki dotyczące zapadalności na raka żołądka częściowo przypisuje się poprawie warunków życia, szczególnie wśród osób młodych. Wymienia się też lepsze praktyki konserwowania żywności i odżywiania. W krajach o najwyższym wskaźniku raka żołądka takich jak Japonia czy Republika Korei, część spadku wiąże się z krajowymi programami badań przesiewowych, wdrożonych w ciągu ostatnich dwudziestu lat.
W przeciwieństwie do ogólnego spadku częstości występowania raka żołądka typu non-cardia, badania wskazują na większą częstość występowania raka żołądka typu cardia, który stanowił 27 proc. wszystkich przypadków w 2012 roku. Wzrost ten jest wynika z coraz częstszego występowania przełyku Barretta i gruczolakoraka dolnej części przełyku, silnie związanych z nadwagą i otyłością.

Rak macicy
Jest to czwarty najczęściej występujący rodzaj raka u kobiet, zarówno pod względem zapadalności, jak i śmiertelności (570 000 nowych przypadków i 311 000 zgonów w 2018 roku). Przyczyną choroby jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), w szczególności typu 16, 18, 31 i 45. W ciągu ostatnich dekad częstość występowania i śmiertelność sukcesywnie spada. W wielu krajach o wysokim HDI, jak np. Australia, Kanada, Wielka Brytania i USA, gdzie rozpowszechnione są programy badań przesiewowych opartych na cytologii, wskaźniki wyraźnie się stabilizują.
Jednak w ramach ogólnego spadku zapadalności i umieralności zaobserwowano wzrost u młodszych pokoleń kobiet w niektórych krajach, takich jak Finlandia czy Holandia, kraje bałtyckie, Europy Wschodniej i zachodniej Azji oraz Japonii. Za przyczynę podaje się zmiany zachowań seksualnych a co za tym idzie zwiększonego przenoszenia uporczywej infekcji HPV, a w niektórych krajach braku skutecznych programów badań przesiewowych.

Nowotwory w Polsce (2018) | |||
Mężczyźni | Kobiety | Łącznie | |
Pupulacja | 18 400 277 | 19 704 556 | 38 104 833 |
Liczna nowych przypadków | 95 336 | 90 29 | 185 630 |
Ryzyko zachorowania na raka przed 75 rokiem życia (%) | 30,0 | 23,3 | 26,2 |
Liczba zgonów z powodu raka | 62 606 | 50 782 | 113 388 |
Ryzyko śmierci z powodu raka przed 75 rokiem życia (%) | 18,9 | 11,5 | 14,9 |
5 najczęstszych nowotworów z wyłączeniem nieczerniakowego raka skóry (uszeregowane według liczny przypadków) | Rak płuca Rak prostaty Rak jelita grubego Rak pęcherza Rak żołądka | Rak piersi Rak płuca Rak jelita grubego Rak macicy Rak jajnik | Rak płuca Rak jelita grubego Rak piersi Rak prostaty Rak pęcherza |



Statystyki dla 185 krajów zgromadzone zostały na stronie Global Cancer Observatory. Wszystkie infografiki pochodzą z tego samego źródła
© mZdrowie.pl