Cypryjska kandydatka na unijnego komisarza do spraw zdrowia nie jest lekarzem, była natomiast pacjentką onkologiczną i działała w organizacjach pacjenckich.
Stella Kyriakides, psycholog medyczny z wieloletnim doświadczeniem w dziedzinie spraw społecznych, zdrowia i profilaktyki raka zostanie Komisarzem ds. Zdrowia w nowej Komisji Europejskiej. 63-letnia Kyriakides jest pacjentką z rakiem piersi, córką pacjentki z rakiem piersi i byłym przewodniczącym najważniejszej grupy pacjentów z rakiem piersi na kontynencie – Europa Donna. Od 2017 r. była też przewodniczącą cypryjskiej komisji ds. strategii walki z rakiem. W związku z tym jej nominacja na nowego Komisarza ds. Zdrowia może być sygnałem, że sprawy pacjentów będą stawiane na pierwszym miejscu.
Warto zauważyć, że w liście określającym misję nowej pani komisarz, Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen poprosiła ją o skoncentrowanie się na zapewnieniu dostaw niedrogich leków, nowych przepisach dotyczących sprzętu medycznego, europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia („Health Data Space”), planie działania w sprawie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, lepszej komunikacji dotyczącej. szczepień, strategii żywności „from farm to fork” oraz planie działania ws. raka. Oznacza to, że wymienione sprawy będą najprawdopodobniej priorytetem dla nowej Komisji Europejskiej.
Zanim jednak Stella Kyriakides mogła sobie zasłużyć na zatwierdzenie jej przez Parlament Europejski, Komisja ds. Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (152 europosłów) razem z Komisją ds. Rolnictwa i Rozwoju Wsi (94 europosłów) Parlamentu Europejskiego przesłuchiwały ją przez ponad dwie godziny.
W swoim oświadczeniu otwierającym przesłuchanie mówiła o „One Health”, które ma być jednym z motywów przewodnich nowej Komisarz ds. Zdrowia. Termin ten ma oznaczać holistyczne podejście do kwestii zdrowotnych obejmujących zdrowie ludzi, zwierząt i bezpieczeństwo żywności. „One Health” stanie się również elementem tzw. Nowego Zielonego Ładu, zestawiając zdrowie z technologiami, sztuczną inteligencją, polityką klimatyczną i społeczną. Ponadto Kyriakides podkreśliła swoją chęć zaangażowania w unijny Plan Działania ws. Raka we współpracy z Parlamentem Europejskim, pozostałymi komisarzami, państwami członkowskimi, stowarzyszeniami pacjentów i przemysłem.
W czasie przesłuchania europosłowie pytali przede wszystkim o plan działania ws. raka, niedobory leków i ich dostępność cenową, oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe, substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego, nowoczesne technologie w medycynie, a także o edukację pacjentów.
Po licznych pytaniach i odpowiedziach udzielanych przez Stellę Kyriakides nt. raka widać wyraźnie, że będzie chciała silnie powiązać ten temat z innymi dziedzinami zdrowia publicznego. Podczas gdy Komisja Junkera koncentrowała się na działaniach związanych z ograniczeniem używania tytoniu i spożywania alkoholu w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa zachorowania na raka, nowa Komisja postawi teraz na inne obszary silnie związane z leczeniem tej choroby. Nie oznacza to, że poprzednie podejście przestanie obowiązywać, ale na pewno obecna strategia walki z rakiem zostanie rozszerzona. Nowa Komisarz pragnie również postawić na współpracę transgraniczną w zakresie badań pediatrycznych oraz na konieczność przestrzegania istniejących protokołów leczenia raka. „Czasami nie chodzi o opracowanie nowych przepisów, ale wdrożenie tych, które już istnieją” – mówiła Stella Kyriakides kilkakrotnie podczas przesłuchania.
Średnia wieku obywateli UE gwałtownie rośnie, przez co sprawa dostępu do leków i ich przystępność cenowa budziła żywe zainteresowanie europosłów. Pani Kyriakides szczerze stwierdziła, że nie ma szybkiego i łatwego sposobu na rozwiązanie tego problemu, ponieważ jest on spowodowany wieloma czynnikami związanymi z ustalaniem cen, systemami refundacji i przemysłem. Zaznaczyła, że aby poradzić sobie z tym wyzwaniem, należy podjąć odpowiednie kroki na poziomie krajowym. Podobnie jak wiele innych kompetencji związanych ze zdrowiem, ceny leków/refundacja i niedobory leków należą bowiem do kompetencji państw członkowskich. W związku z tym działania Komisji mogą skupiać się na wymianie dobrych doświadczeń i wspieraniu państw członkowskich. Warto też wspomnieć, że kandydatka na komisarza do spraw zdrowia kilkakrotnie wspominała, że przemysł farmaceutyczny ma prawny obowiązek zagwarantowania dostępu do leków.
Czeska eurodeputowana Kateřina Konečna (grupa GUE/NGL) interweniowała, mówiąc że stosowanie Health Technology Assessment (HTA) pogłębiło niedobory leków, podczas gdy Stella Kyriakides podkreślała jego zalety. Z drugiej strony S. Kyriakides uznała również, że obecne funkcjonowanie HTA oparte tylko na zasadzie dobrowolności nie jest wystarczająco skuteczne i należy je zmienić. Zasugerowała, że powstanie w UE systemu wczesnego wykrywania niedoborów leków umożliwiłoby powiadamianie o niedoborach zanim nadejdzie sytuacja kryzysowa. Aby osiągnąć ten cel, Kyriakides będzie wspierać grupę zadaniową państw członkowskich, którą utworzyły wraz z Europejską Agencją Leków ws. niedoborów leków.
Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest kluczowym wyzwaniem, przed którym stoi Unia i cały świat. Dlatego Stella Kyriakides będzie opowiadać się za globalnym porozumieniem w tej sprawie i nada priorytet realizacji planu działania na rzecz „One Health”. Temat ten był dyskutowany podczas przesłuchania także w kontekście niskiego poziomu szczepień, niewłaściwego stosowania antybiotyków w gospodarstwach hodowlanych i innowacji farmaceutycznych. Przyszła pani komisarz przyznała, że rola przemysłu farmaceutycznego będzie miała kluczowe znaczenie dla sprostania temu wyzwaniu i że UE powinna być światowym liderem w walce z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe.
Nowa komisarz odpowiadając na pytanie ws sprawie tego, jak zamierza sobie poradzić z ustaleniem horyzontalnych kryteriów identyfikujących substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego, zwróciła uwagę, że ta sprawa jest zawarta w liście określającym jej misję napisanym przez nową przewodniczącą Komisji, co świadczy o tym, że będzie ona jednym z priorytetów. Dodała także, że potrzeba więcej badań w tym temacie i wyjaśniła, że będzie czekać na ich wyniki, zanim podejmie decyzję ws. dalszych działań. Jeśli chodzi o poziom toksyczności, Stella Kyriakides odmówiła porównania, czy substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego są równie niebezpieczne jak rak.
Z dyskusji wynikało też, że Komisja zobowiąże się do cyfryzacji w sektorze opieki zdrowotnej, ponieważ promowałoby to badania i innowacje w UE. Z tego powodu wprowadzenie europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia („Health Data Space”) i europejskich sieci referencyjnych (European Reference Networks) może radykalnie zmienić opiekę nad pacjentami oraz leczenie rzadkich chorób i pediatrii. Niemniej jednak należy zachować ostrożność przy ochronie danych pacjentów, ponieważ jest to drażliwy temat i równie ważny jak leczenie.
Stella Kyriakides odpowiadała także na pytania związane z edukacją pacjentów. Stwierdziła, że jedną z wad ery cyfrowej jest łatwość rozpowszechniania dezinformacji. W związku z tym instytucje UE muszą ściśle współpracować z państwami członkowskimi i zapewnić obywatelom dostęp do wiarygodnych źródeł informacji oraz interweniować bezzwłocznie w celu przeciwdziałania upowszechniania się dezinformacji.
Może zaskakiwać, że kandydatka na komisarza nie była pytana o przyszłe działania w zakresie szczepień. Tylko europosłanka Sara Cerdas (S&D, Portugalia) poprosiła ją o podzielenie się swoimi przemyśleniami na temat spadającej liczby szczepień, która równocześnie prowadzi do niepotrzebnego stosowania antybiotyków. Kwestia szczepień wspomniana jest w liście Ursuli von der Leyen, przydzielającym komisarzowi do spraw zdrowia zadanie komunikowania o szczepieniach oraz wyjaśniania korzyści i zwalczanie mitów, nieporozumień i sceptycyzmu na ten temat.
Pani Kyriakides ma zwalczać tendencję spadkową liczby szczepień poprzez upowszechnianie wiedzy na temat zdrowia i zwalczanie dezinformacji rozpowszechnianej w różnych kanałach medialnych oraz zapewnienie obywatelom dostępu do naukowych i wiarygodnych informacji. Należy jednak pamiętać, że UE nie ma kompetencji w sprawach polityki szczepień, która pozostaje domeną państw członkowskich. Z tego powodu rola Komisji może polegać tylko na koordynacji ich polityk i programów.
Odpowiedzi udzielane podczas przesłuchania przez Stellę Kyriakides zostały przyjęte z zadowoleniem przez wielu europosłów i organizacje pozarządowe. Szczególna uwaga poświęcona rakowi, w szczególności biorąc pod uwagę doświadczenie zawodowe i osobiste przyszłej Komisarz, wzbudziła jednak pewne obawy grup pacjentów i organizacji pozarządowych z innych dziedzin, że przeciwdziałanie pozostałym chorobom może zostać odsunięte na dalszy plan. Jeśli nowa Komisarz chce poważnie potraktować walkę z rakiem, musi przeciwdziałać cywilizacyjnym czynnikom pogarszającym stan zdrowia, takim jak: alkohol, tytoń, żywność bogata w tłuszcz, sól i cukier, słodzone i gazowane napoje, zanieczyszczenie powietrza, a nawet reklama promująca owe produkty. Gdy jednak Rory Palmer (grupa S&D, Wielka Brytania) poprosił ją o zobowiązanie się do takich działań, nie otrzymał klarownej i jednoznacznej odpowiedzi.
W tym kontekście warto zauważyć, że przy okazji Konferencji dotyczącej Programu Zdrowia UE, która odbyła się w Brukseli 30 września 2019 r., opublikowano specjalny raport. Zwykłe wyszukanie słów pokazuje, że wspomina on słowo „rak” 26 razy, natomiast „szczepienie” zostało wspomniane 14 razy, a „szczepionka” 6 razy.
Czy to oznacza, że Komisja postawi teraz bardziej na plan walki z rakiem aniżeli przeciwdziałanie spadkowi liczby szczepień? Pewne jest tylko to, że plan walki z rakiem będzie filarem nowej Komisji Zdrowia, a to jakie środki zostaną podjęte przez UE w tym zakresie powinno zostać ujawnione w ciągu najbliższych miesięcy.