Mapa potrzeb zdrowotnych uzupełniona o dane z 2021 roku

„Mapa potrzeb zdrowotnych na lata 2022-2026” została uzupełniona o całościowy obraz zdrowia Polaków i systemu opieki zdrowotnej w 2021 roku. Dane, które się w niej pojawiły stanowią punkt wyjścia do planowania działań w zdrowiu publicznym nie tylko na cztery lata, lecz także na wypadek kolejnego kryzysu w systemie opieki medycznej.

W 2021 roku odnotowano skrócenie dalszej oczekiwanej długości życia zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Dalsza oczekiwana długość życia dla mężczyzn w wieku 60 lat wyniosła 17,28 lat, a dla ich kobiet – 22,38 lat. Z kolei dalsza oczekiwana długość życia dla osób urodzonych w 2021 roku wyniosła 71,75 lat w przypadku mężczyzn i 79,68 lat w przypadku kobiet.

W 2021 roku, Polacy umierali najczęściej w wyniku chorób układu krążenia (34,79 proc.). Drugie miejsce wśród przyczyn zgonów zajęły nowotwory (19,61 proc.) a trzecie – zgony w wyniku przebiegu COVID-19 (17,35 proc.). Wśród przyczyn śmierci dzieci do 4 roku życia dominowały problemy zdrowotne zaczynające się w okresie okołoporodowym oraz wady wrodzone. Śmierć dzieci w wieku 5-9 lat spowodowana była najczęściej nowotworami oraz przyczynami zewnętrznymi, np. wypadkami. Przyczyny zewnętrzne zgonów zdecydowanie dominują w przypadku osób zmarłych w wielu od 10 do 40 lat. Powyżej 40 roku życia z przyczynami zewnętrznymi śmierci zrównują się ilościowo zgony w wyniku przebiegu choroby nowotworowej i chorób układu krążenia. COVID-19 było trzecią najczęstszą przyczyną śmierci w grupach wiekowych 50-84 lata, a drugą wśród zmarłych w wieku 85 lat i starszych. Od 70 roku życia wśród przyczyn zgonów częstsze były choroby krążenia niż choroby onkologiczne. Wśród chorób układu krążenia o przewlekłym przebiegu najczęstszą przyczyną śmierci była niewydolność serca. Jeżeli chodzi o choroby kardiologiczne o ostrym przebiegu, najczęściej do zgonu doprowadzało migotanie przedsionków i komór, a także choroba niedokrwienna serca (OZW).

W 2021 roku pandemia COVID-19 odbijała się na dostępności do niektórych badań profilaktycznych. Cytologię wykonało 13,2 proc. kobiet spośród tych, którym to świadczenie przysługiwało bezpłatnie w ramach profilaktyki. To poniżej średniej wartości z kilku lat przed pandemią. Natomiast mammografię wykonało 61 proc. kobiet z populacji, dla której jest ona dedykowana – to wartość prawie identyczna z latami sprzed pandemii.
W podstawowej opiece zdrowotnej ograniczenia dostępności zostały zrekompensowane za pomocą teleporad. W 2021 roku do POZ zapisanych było 89,58 proc. Polaków. Na 100 tysięcy mieszkańców przypadały 22,74 podmioty POZ. W ciągu roku średnio jeden pacjent odbył 6,07 wizyt (na żywo lub zdalnie). Z pomocy POZ najczęściej korzystali najstarsi obywatele, mający 90 i więcej lat, potem grupy wiekowe 80-90 lat i 70-80 lat. Kolejne miejsce po seniorach, wśród pacjentów najczęściej korzystających ze świadczeń POZ, zajęły dzieci w wieku do 7 lat. Najwięcej świadczeń udzielono na przełomie lutego i marca oraz na przełomie sierpnia i września. Udział teleporad wyniósł 24,32 proc.

Powodem kontaktów pacjentów z placówkami POZ była najczęściej chęć otrzymania powtórnej recepty (18,90 proc.). Drugie miejsce pod względem częstości konsultacji zajęło samoistne pierwotne nadciśnienie (7,23 proc.). Kolejne wśród najczęstszych powody zgłaszania się do POZ związane były z ostrym zapaleniem górnych dróg oddechowych oraz przeziębieniem. U dzieci do 7 roku życia dominowały konsultacje związane z przeziębieniem, ostrym zapaleniem górnych dróg oddechowych oraz wizyty w celu odbycia obowiązkowych szczepień ochronnych. U dzieci i młodzieży w wieku 7-18 lat wśród najczęstszych przyczyn zgłaszania się do POZ, oprócz infekcji, znalazła się potrzeba wypisania powtórnej recepty. U pacjentów pełnoletnich najczęstsze były wizyty związane z przedłużaniem recept. Wśród osób powyżej 40 r. ż. drugim najczęstszym powodem wizyt było leczenie nadciśnienia. Konsultacje związane z nadciśnieniem należały do najczęstszych u mężczyzn już w grupie wiekowej 31-40 lat, natomiast u kobiet – od grupy wiekowej 41-50 lat.

Na 100 tysięcy mieszkańców przypadało 1,442 placówki Nocnej i Świątecznej Pomocy Opieki Zdrowotnej. W ciągu roku średnio jeden pacjent odbył 1,79 wizyt (zarówno na żywo, jak i zdalnie). Podobnie jak w POZ, również tutaj najczęściej pacjentami były osoby w wieku 90 lat i starsi.
Najwięcej dni absencji chorobowej w przypadku mężczyzn powodowały choroby układu mięśniowo-szkieletowego i tkanki łącznej, a także urazy, zatrucia i inne skutki działania czynników zewnętrznych. Z kolei u młodszych kobiet najdłuższa nieobecność w pracy z przyczyn zdrowotnych związana była z ciążą, porodem i okresem połogu. U kobiet w starszym wieku najdłuższe absencje wynikały najczęściej z chorób układu mięśniowo-szkieletowego i tkanki łącznej.

Średnio jeden pacjent korzystał w 2021 roku z 1,93 porady w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Największą grupę pacjentów stanowiły kobiety z dwóch grup wiekowych: 40-64 lata i 65+. Najwięcej świadczeń udzielono w związku z chorobami układu mięśniowo-szkieletowego i tkanki łącznej. Drugie miejsce pod względem częstości konsultacji zajęły choroby układu krążenia. Kolejnymi najczęstszymi powodami zgłaszania się pacjentów do placówek AOS były nowotwory i choroby układu moczowo-płciowego. Kobiety najczęściej odwiedzały poradnie z powodu chorób układu mięśniowo-szkieletowego i tkanki łącznej. Natomiast mężczyźni szukali pomocy w AOS najczęściej z powodu chorób układu krążenia. U dzieci i młodzieży poniżej wśród przyczyn wizyt w placówkach AOS dominowały choroby układu oddechowego. Drugie miejsce pod względem częstości zajmowały zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania – co ważne, od początku pandemii można zaobserwować zwiększanie się udziału problemów psychicznych wśród powodów zgłaszania się niepełnoletnich pacjentów do placówek AOS.

Zarówno w przypadku dziewcząt, jak i chłopców, najwięcej konsultacji dotyczyło chorób układu oddechowego. W przypadku chłopców drugim najczęstszym powodem wizyt w poradniach były zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. Natomiast w przypadku dziewcząt na drugim miejscu były choroby oczu i przydatków oka. W kolejnej grupie wiekowej, 18-39 lat, u mężczyzn widać szczególną dominację kategorii „urazy, zatrucia i inne skutki działania czynników zewnętrznych”. W grupie wiekowej 40-64 lat u obu płci wśród powodów wizyt w poradni przeważały choroby układu mięśniowo-szkieletowego i tkanki łącznej. Na drugim miejscu w przypadku mężczyzn były choroby układu krążenia, a w przypadku kobiet – choroby układu moczowo-płciowego. Pacjenci w wieku 65+ najczęściej korzystali ze świadczeń AOS z powodu chorób układu krążenia. Drugie miejsce wśród przyczyn konsultacji mężczyzn z tej grupy wiekowej zajmowały nowotwory. Natomiast u kobiet były to choroby układu mięśniowo-szkieletowego i tkanki łącznej.

Najwięcej porad w ramach AOS w 2021 roku udzieliły poradnie ginekologiczno-położnicze, a następnie poradnie chirurgii urazowo-ortopedycznej. Udział teleporad wyniósł 8,4 proc. Kobietom najwięcej świadczeń udzieliły poradnie ginekologiczno-położnicze, natomiast mężczyznom – poradnie chirurgii ogólnej. Dzieciom i młodzieży najwięcej świadczeń udzieliły poradnie logopedyczne oraz chirurgii ogólnej dla dzieci. Pacjentami AOS byli częściej chłopcy, którzy najwięcej konsultacji odbyli w poradni logopedycznej, a następnie chirurgicznej Dziewczęta najwięcej wizyt odbyły w poradni logopedycznej, a następnie dermatologicznej. W kolejnych grupach wiekowych liczba kobiet korzystających z poradni była znacznie wyższa niż mężczyzn. W grupach 18-39 lat i 40-64 lat kobiety najwięcej wizyt odbyły w poradni ginekologiczno-położniczej, natomiast mężczyźni w poradniach chirurgicznych (chirurgii ogólnej oraz chirurgii urazowo-ortopedycznej). W grupie wiekowej 65+ najwięcej konsultacji udzieliła w przypadku mężczyzn poradnia urologiczna, a w przypadku kobiet poradnia okulistyczna. Na drugim miejscu były poradnie kardiologiczne.

Liczby dotyczące hospitalizacji w 2021 roku pokazują wpływ pandemii na dostępność leczenia szpitalnego: liczba przyjęć do szpitala była niższa w stosunku do średniej z ostatnich lat przed 2020 rokiem. 50,86 proc. przyjęć na oddziały szpitalne odbyło się w trybie nagłym. Hospitalizacje związane z zabiegami operacyjnymi stanowiły 52,11 proc. wszystkich pobytów w szpitalach. 8,21 proc. pobytów w szpitalu trwało krócej niż 24 godziny. Średni czas hospitalizacji wyniósł 3,96 dni. Najczęstszą przyczyną zgłaszania się pacjentów na Szpitalne Oddziały Ratunkowe był ból w okolicy brzucha i miednicy. Drugie miejsce pod względem częstości wizyt na SOR zajmowała kategoria „obserwacja medyczna i ocena przypadków podejrzanych o chorobę lub stany podobne”. Kolejnym najczęstszym powodem szukania przez osoby pomocy w ramach SOR były zwichnięcia, skręcenia i naderwania stawów i więzadeł stawu skokowego i poziomu stopy. Do 24 godzin od pobytu na SOR hospitalizowanych było 14,72 proc. pacjentów. Odsetek zgonów w dniu objęcia opieką SOR wyniósł 0,45% proc. W 2021 roku na 100 tysięcy mieszkańców przypadały 2,11 zespoły ratownictwa medycznego. Średnia liczba wezwań na 100 tysięcy osób wyniosła 3,5 tysiąca. Najczęstszymi powodami wzywania pomocy były duszność, złe samopoczucie oraz obrażenia.

W 2021 roku odnotowano wyraźny wzrost liczby potwierdzonych zakażeń szpitalnych oraz zgonów (zmarło 5129 osób) w wyniku przebiegu tych zakażeń. 1,58 proc. hospitalizacji kończyło się rozwinięciem objawów schorzeń związanych z zakażeniem szpitalnym. Śmierć w wyniku przebiegu zakażenia szpitalnego zakończyła 2,13 proc. wszystkich hospitalizacji. Śmiertelność w przypadku zakażenia clostridium difficile wynosiła 39,09 proc., natomiast w przypadku wystąpienia sepsy szpitalnej – 31,38 proc.

W 2021 roku Polacy korzystali z 99 programów lekowych. przede wszystkim były to osoby w wieku 70-75 lat, a następnie 65-70 lat. Najwięcej pacjentów wzięło udział w programie leczenia neowaskularnej (wysiękowej) postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem (AMD). U kobiet drugim najczęstszym schorzeniem leczonym w ramach programu lekowego było stwardnienie rozsiane, natomiast u mężczyzn były to marskość wątroby i inne przewlekłe choroby wątroby w następstwie zapalenia wątroby typu B. W przypadku pacjentów onkologicznych, kobiety najczęściej brały udział w programie leczenia nowotworu złośliwego sutka, a mężczyźni w programie terapeutycznym dedykowanym nowotworom złośliwym gruczołu krokowego.

W 2021 roku na 100 tysięcy mieszkańców liczba pacjentów objętych opieką długoterminową wynosiła około 297. Większość korzystających ze świadczeń w tym zakresie miało 80 i więcej lat. 66,6 proc. pacjentów objętych opieką długoterminową stanowiły kobiety. Pacjenci częściej korzystali z opieki długoterminowej w środowisku domowym niż stacjonarnie w placówkach im dedykowanym. Najczęstszym powodem objęcia tą formą opieki były choroby układu krążenia (35 proc.) i choroby układy nerwowego (26 proc.). U osób w wieku 18-64 lat przeważały choroby układu nerwowego, a u osób w wieku powyżej 64 lat – choroby układu krążenia. U dzieci i młodzieży poniżej 18 najczęstszym powodem były choroby układu oddechowego, a następnie choroby układu nerwowego. Opieką paliatywno-hospicyjną najczęściej byli objęci pacjenci onkologiczni (87 proc.). Na 100 tysięcy mieszkańców z tej formy wsparcia korzystało około 244 osób. Największą grupę pacjentów stanowiły osoby w wieku 65-79 lat. Większość korzystała ze świadczeń w warunkach domowych.

W 2021 roku szczególnie istotna były kwestie ochrony zdrowia psychicznego. 74,18 proc. osób z trudnościami w sferze psychicznej skorzystało z poradni zdrowia psychicznego. Największą grupę pacjentów stanowiły osób w wieku powyżej 60 lat, a najmniejszą – osoby w wieku 18-29 lat. Odsetek kobiet wyniósł 58.21 proc. U dorosłych najczęstszymi problemami były kolejno: zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju, uzależnienia. U kobiet dominowały zaburzenia lękowe, a u mężczyzn uzależnienia. U młodych dorosłych (18-29 lat) obojga płci przeważały zaburzenia lękowe. Natomiast powyżej 60 r. ż. zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, powodem korzystania ze świadczeń psychiatrycznych były najczęściej zaburzenia organiczne. Ze świadczeń związanych ze zdrowiem psychicznym skorzystało 215,2 tysięcy osób poniżej 18 roku życia. Przeważała młodzież w wieku 12-17 lat. Wśród pacjentów było więcej chłopców (55,79 proc.). Pomocy w zakresie leczenia uzależnień najczęściej szukały osoby w wieku 40-49 lat. Wśród pacjentów uzależnionych było 36,91 proc. kobiet. Najczęstszym rodzajem uzależnienia z powodu którego zgłaszano się na leczenie był alkoholizm.