Raport “Health at a Glance. Europe 2022” porównuje Polskę do innych krajów europejskich pod kontem czynników ryzyka dla kondycji zdrowotnej społeczeństwa.
Palenie tytoniu jest pierwszym omówionym w raporcie „Health at a Glance. Europe 2022” zachowaniem niosącym szkody zdrowotne Według danych OECD, w ostatnich latach spadła liczba Europejczyków palących papierosy. W 2010 roku paliło 23 proc. dorosłych mieszkańców UE, natomiast w latach 2020-2021 ta liczba spadła do 19 proc. Analogicznie w polskiej populacji, w tym okresie odsetek palaczy spadł z 24 proc. w 2010 roku do 17 proc. w latach 2020-2021.
Inną używką mogącą mieć negatywny wpływ na zdrowie jest alkohol. Spożycie napojów alkoholowych w większości państw UE nieznacznie spadło w ciągu ostatnich lat. W 2010 roku Europejczyk wypijał rocznie średnio 10,4 litra, a w 2020 roku średnio 9,8 litra czystego alkoholu. W niektórych krajach, w tym także w Polsce, spożycie alkoholu wzrosło. W 2020 przeciętny Polak wypił rocznie 11 litrów czystego alkoholu.
Autorzy raportu wzięli pod lupę także nielegalne zażywanie narkotyków przez mieszkańców Europy. Prawie 1/3 dorosłych w pewnym momencie swojego życia próbowała nielegalnych substancji o charakterze narkotycznym. Substancje te w ostatnich latach były również jedną z głównych przyczyn (bezpośrednio lub pośrednio) zgonów młodzieży i młodych dorosłych. Najpopularniejszym narkotykiem w Europie jest marihuana. Szacuje się, że około 1 proc. mieszkańców UE (z tego 3/4 to mężczyźni) stosuje ją codziennie. W 2020 i 2021 roku 15,5 proc. Europejczyków w wieku 15-34 lat stwierdziło, że korzystało z używek na bazie konopi indyjskich w ciągu ostatnich 12 miesięcy. W Polsce tylko 7,8 proc. ankietowanych przyznało się do stosowania tego narkotyku w ciągu ostatniego roku. W trakcie pandemii zmieniły się wzorce zażywania marihuany. W 2021 roku rzadsze stało się okazjonalne jej palenie, ponieważ ma ono miejsce głównie podczas spotkań i imprez, a w tym czasie życie towarzyskie było dość ograniczone. Wzrosła natomiast częstość zażywania tego narkotyku w przypadku osób, które stosują go regularnie w warunkach domowych.
Drugą najczęściej stosowaną, nielegalną substancją w państwach UE jest kokaina. W 2020 roku na podstawie badania ścieków zaobserwowano spadek jej spożycia, lecz rok później nastąpił ponowny wzrost w ponad połowie krajów europejskich. W 2020 roku 2,2 proc. ankietowanych w wieku 15-34 lat stwierdziło, że stosowało kokainę w ciągu ostatnich 12 miesięcy. W Polsce było to 0,5 proc. badanych. Kolejnymi nielegalnymi substancjami używanymi w Europie są amfetamina i MDMA/ecstasy. Wśród młodych dorosłych około 1,4 proc. przyznało, że zażywali amfetaminę w ciągu ostatniego roku. Z kolei 1,9 proc. zażyło przynajmniej raz w tym okresie tabletki MDMA/ecstasy. Za większość zgonów z przedawkowania odpowiadają opioidy. Najpopularniejszym stosowanym opioidem w Europie jest niezmiennie od lat heroina. Szacuje się, że stosuje ją 0,34 proc. mieszkańców UE w wieku 15-64 lat.
Wśród możliwych do uniknięcia czynników ryzyka zdrowotnego najpowszechniejsze są te dotyczące odżywiania i aktywności fizycznej. Wprowadzone w czasie pandemii ograniczenia niekorzystnie wpłynęły na życie codzienne Europejczyków. Wydłużył się czas spędzany w pozycji siedzącej. W roku poprzedzającym pandemię, zalecane minimum 150 minut tygodniowo ćwiczeń o umiarkowanych obciążeniu (np. szybki marsz), wykonywało mniej niż 1/3 dorosłych mieszkańców UE. 48 proc. ankietowanych przyznało, że w ogóle nie uprawia żadnej aktywności ruchowej. Polacy znaleźli się znacznie poniżej średniej dla Europy, a okresowe ograniczenia wprowadzane w latach 2020-2022, doprowadziły do dalszego pogorszenia kondycji fizycznej społeczeństwa.
Pewne zmiany dokonały się też w żywieniu dorosłych mieszkańców Europy. W 2019 roku zalecane przez WHO pięć porcji owoców i warzyw dziennie (minimum 400 g), spożywał mniej niż co ósmy obywatel UE. W trakcie pandemii odnotowano wzrost spożycia owoców i warzyw, jak również częściej jedzono domowe, pełnowartościowe posiłki. Niestety jednocześnie częściej niż przed wiosną 2020 roku sięgano po niezdrowe przekąski. Rok przed pandemią jeden na dwóch dorosłych Europejczyków miał nadwagę lub otyłość. Odsetek mieszkańców Polski, którzy borykają się z nadwagą lub otyłością przekroczył średnią unijną. Problem z nadmiarem kilogramów częściej dotyka mężczyzn. We wszystkich europejskich państwach, masa ciała i aktywność fizyczna korelują z poziomem wykształcenia. Im wyższe wykształcenie, tym większa szansa na spełnianie ustalonego przez WHO tygodniowego minimum czasu poświęconego na wysiłek fizyczny (niezwiązany z pracą zawodową), a tym samym mniejsze ryzyko patologicznego wzrostu wagi. Ta zależność pociąga za sobą dalsze nierówności w zakresie zdrowia.
Ostatnim czynnikiem ryzyka zdrowotnego opisanym w raporcie jest zanieczyszczenie powietrza (głównie drobny pył zawieszony – PM2,5). Ma ono negatywny wpływ na zdrowie publiczne w każdym z europejskich państw, powodując pogorszenie kondycji zdrowotnej obywateli i przedwczesne zgony. Oszacowano, że narażenie na PM2,5 we wdychanym powietrzu, spowodowało śmierć ponad 300 tys. osób w 2019 roku. Najwyższe wskaźniki śmiertelności odnotowano w części środkowej i wschodniej Europy, m.in. w Polsce. Mimo, że w ciągu ostatniej dekady liczba przedwczesnych zgonów z powodu zanieczyszczenia powietrza wyraźnie spadła, nadal w niektórych państwach (w tym Polsce) pozostało wiele do zrobienia w tej kwestii – podkreślają autorzy raportu.
