Międzysektorowy chaos w systemie opieki długoterminowej

Opracowany przez Bank Światowy raport wylicza problemy polskiego systemu opieki długoterminowej i wskazuje możliwe ich rozwiązania. Polski system opieki długoterminowej funkcjonuje w obrębie dwóch sektorów, przy braku spójnej definicji i pomieszaniu kompetencji. Tymczasem coraz większym wyzwaniem jest zapewnienie każdemu potrzebującemu opieki długoterminowej świadczeń dobrej jakości, a przy tym bez barier finansowych.

Naprzeciw starzejącemu się polskiemu społeczeństwu musi wyjść sprawny system opieki długoterminowej. Aktualnie wymaga on przeprowadzenia reform mających na celu poprawę jej dostępności i jakości. Warunkiem pozytywnych zmian w tym obszarze jest efektywna współpraca pomiędzy systemem ochrony zdrowia i pomocą społeczną. Raport „Przegląd Strategiczny opieki długoterminowej w Polsce” został opracowany przez Bank Światowy w ramach umowy z Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej. Kierunki przemian w zakresie opieki długoterminowej zostały naszkicowane z pomocą różnych resortów i grona interesariuszy.Jak oceniają autorzy raportu, zapotrzebowanie na opiekę długoterminową będzie rosło z uwagi na wejście w okres senioralny pokolenia powojennego wyżu demograficznego. Równocześnie zwiększa się rozbieżność pomiędzy długością życia a czasem trwania w zdrowiu. Wysoka stopa ubóstwa relatywnego wśród starszych ludzi dodatków pogarsza ich kondycję zdrowotną. Kolejnym wyzwaniem jest liczba osób w różnym wieku z niepełnosprawnością.

W Polsce 80 proc. opieki długoterminowej ma charakter nieformalny (sprawują ją rodzina, przyjaciele, znajomi czy sąsiedzi). Zaledwie 20 proc. – to formalne formy wsparcia. Zapotrzebowanie na oba rodzaje będzie rosło. Natomiast popyt na opiekę o charakterze formalnych mogą ponadto wzmagać takie zjawiska, jak coraz rzadziej występujące w obrębie jednego gospodarstwa domowego rodziny wielopokoleniowe. Coraz częściej zdarza się, że nad rodzicem w podeszłym wieku opiekę sprawuje jego dziecko, będące także już w wieku senioralnym, gdzie w każdej chwili wsparcia mogą wymagać obie te osoby.

Usługi w ramach opieki długoterminowej o charakterze formalnym są w Polsce realizowane w obrębie dwóch sektorów: sektora ochrony zdrowia oraz sektora pomocy społecznej. Ponadto istnieją różne rodzaje wsparcia pieniężnego. Tryb sprawowania opieki można podzielić na: całodobową, dzienną, środowiskową i domową. Stacjonarną opieką w ramach sektorach pomocy społecznej zajmują się głównie domy pomocy społecznej (DPS), a na mniejszą skalę rodzinne domy pomocy (RDP). Natomiast w ramach sektora ochrony zdrowia całodobową opiekę oferują zakłady opiekuńczo-lecznicze (ZOL) i zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze (ZPO). Świadczenia w ramach dziennej oraz środowiskowej i domowej opieki długoterminowej są świadczone przez liczne jednostki funkcjonujące w sektorze pomocy społecznej. Sektor ochrony zdrowia oferuje z kolei następujące formy opieki w miejscu zamieszkania pacjenta: pielęgniarska opieka domowa oraz opieka nad osobami wentylowanymi mechanicznie.

Trudności związane z funkcjonowaniem opieki długoterminowej w Polsce zaczynają się już od braku jej jednolitej i spójnej definicji, a także dużej liczby aktów prawnych, które ją regulują. W efekcie istnieje pomieszanie kompetencji i brak przejrzystości, które negatywnie odbija się na pacjentach, opóźniając często uzyskanie pomocy. Ponadto działania samorządów w obszarze opieki długoterminowej nie zawsze oparte są na aktualnych potrzebach i przewidywanym zapotrzebowaniu mieszkańców.

Raport wskazuje na konieczność przeprowadzenia w ciągu 1-2 lat trzech głównych reform. Jednym z pierwszym zalecanych działań naprawczych jest opracowanie przepisów regulujących kwestie opieki długoterminowej, a w tym spójnej dla wszystkich sektorów definicji opieki długoterminowej. Usprawni to zarządzanie i finansowanie tego obszaru opieki. Druga z reform ma prowadzić do zwiększenia wydatków na świadczenia opieki długoterminowej. Zmiany te mają na celu zwiększenie dostępu do usług i poprawienie ich jakości, a ponadto usprawnić zarządzanie jednostkami. Trzecia grupa reform ma umożliwić stworzenie ram jakości opieki długoterminowej.

Reformy dotyczące ustawodawstwa i finansowania stanowią grunt dla kolejnych rozwiązań, poprawiających sytuację opieki długoterminowej dotyczących m.in. kadr czy koordynacji między sektorami. Mają one prowadzić do koordynacji/integracji opieki, do przyciągnięcia kadr do pracy w ramach opieki długoterminowej z równoczesnymi działaniami wspierającymi opiekunów nieformalnych, a także do deinstytucjonalizacji. Autorzy zwracają również uwagę na wciąż niewykorzystane w pełni możliwości wynikające z partnerstwa publiczno-prywatnego. Zadania szczegółowe zostały przypisane do wyzwań pogrupowanych w następujące kategorie: zarządzanie, finansowanie, kadry, jakość, infrastruktura, rynek usług prywatnych.