RPP: najwięcej uchybień na SOR-ach i w poradniach

Analiza rozstrzygnięć w ramach prowadzonych przez Rzecznika Praw Pacjenta postępowań wyjaśniających wskazuje, że najczęściej podnoszonymi przez wnioskodawców były naruszenie praw pacjenta do świadczeń zdrowotnych, dokumentacji medycznej, informacji oraz poszanowania intymności i godności. Dotyczyło to głównie lecznictwa szpitalnego oraz świadczeń udzielanych w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym.

60 tysięcy zgłoszeń rocznie

Do Rzecznika wpływa rocznie ponad 60 000 zgłoszeń pacjentów oraz osób im bliskich, m.in. za pośrednictwem bezpłatnej ogólnopolskiej infolinii, zapytań drogą elektroniczną oraz pism przekazywanych za pośrednictwem tradycyjnej poczty. Podejmowane przez Rzecznika postępowania wyjaśniające stanowią ok. 10 proc. wszystkich zgłoszonych wniosków.

W 2018 roku wzrosła liczba zakończonych postępowań wyjaśniających w stosunku do pacjentów w przedziale wiekowym od 18. do 60. roku życia. Liczba ta w roku 2018 wzrosła o 7 punktów procentowych. Zwiększenie liczby spraw w powyższej grupie wiekowej może być związane z większą świadomością pacjentów oraz wnioskodawców o przysługujących im prawach pacjenta. Natomiast spadła liczba w grupie pacjentów w przedziale wiekowym powyżej 60. roku życia, co może mieć związek z prowadzeniem przez obecny rząd polityki senioralnej poprzez m.in. refundację produktów leczniczych dla seniorów w ramach Programu „Leki 75+” jak również ze zwiększeniem dostępności do usług opiekuńczych oraz usług specjalistycznych dla osób w wieku 75+ w ramach Programu „Opieka 75+”.

Rzecznik Praw Pacjenta prowadził łącznie w 2017 roku – 1383 postępowania wyjaśniające, zaś w roku 2018 – 1517. Postępowania obejmowały zarówno nowe sprawy, jak również kontynuowane z lat poprzednich.

Spośród wszystkich stwierdzonych naruszeń praw pacjenta najczęściej naruszanym prawem było prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych– 215 spośród wszystkich stwierdzeń w 2018 dotyczyło naruszeń praw pacjenta do świadczeń zdrowotnych (47 proc.), dla porównania w 2017 stwierdzono 177 naruszeń (40 proc.).

SOR, AOS i POZ wygenerowały najwięcej postępowań

Najwięcej postępowań wyjaśniających Rzecznik prowadził w zakresie lecznictwa szpitalnego, (w którego zakres wchodzi Szpitalny Oddział Ratownictwa), ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) oraz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ).

W latach 2017–2018 Rzecznik stwierdził najwięcej uchybień w zakresie naruszenia prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych w szpitalach na oddziałach SOR – w 77 przypadkach (63 sprawy dotyczyły prawa do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością oraz zgodnie z zasadami etyki zawodowej, natomiast w 14 przypadkach udzielania świadczeń niezgodnie z wiedzą medyczną). Główne nieprawidłowości dotyczyły:

• organizacji pracy na SOR, w tym brakiem zapewnienia odpowiedniej liczby personelu medycznego w stosunku do ilości zgłaszających się pacjentów;
• nieprawidłowej kwalifikacji pacjenta w trakcie triażu;
• braku monitorowania stanu zdrowia pacjenta (re-triaż);
• nieuzasadnionej zwłoki w udzielaniu – adekwatnej do stanu klinicznego pacjenta – pomocy medycznej.

W drugiej kolejności stwierdzone naruszenia prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych dotyczyły zakresu ginekologii i położnictwa (zarówno ambulatoryjnej opieki specjalistycznej jak też oddziału szpitalnego). W tym zakresie stwierdzono uchybienia w 67 przypadkach, które dotyczyły:

• braku zachowania należytej staranności podczas sprawowanej wobec pacjentki opieki okołoporodowej;
• działań niezgodnych ze standardami opieki okołoporodowej oraz z aktualną wiedzą medyczną

Analizując liczbę prowadzonych przez Rzecznika Praw Pacjenta postępowań wyjaśniających w sprawach indywidualnych w latach 2017–2018 należy zauważyć, że liczba ta zwiększyła się w roku 2018 w stosunku do roku 2017 o 10 proc. (z 1383 na 1517).

W roku 2018 zwiększyła się liczba wydanych orzeczeń stwierdzających naruszenie prawa pacjenta oraz niestwierdzeń naruszeń praw pacjenta. Spadł natomiast udział postępowań umorzonych o 25 proc. w stosunku do 2017 roku.

Mazowieckie i śląskie w czołówce

W latach 2017–2018 Rzecznik prowadził najwięcej postępowań wyjaśniających z wniosków zgłoszonych przez pacjentów oraz działających w ich imieniu osób, z województwa: mazowieckiego (25 proc.), śląskiego (12 proc.) oraz dolnośląskiego (8 proc.), zaś najmniej z podlaskiego oraz świętokrzyskiego (odpowiednio 2 proc.) – z łącznej liczby prowadzonych spraw w latach 2017–2018.

W latach 2017–2018 najczęściej dochodziło do stwierdzenia naruszenia praw pacjenta w stosunku do podmiotów leczniczych działających na terenie województwa: mazowieckiego (25 proc.) oraz śląskiego (13 proc.). W województwach dolnośląskim, małopolskim oraz wielkopolskim wskaźnik ten wyniósł 7 proc., zaś łódzkim 6 proc.. Natomiast 5-procentowy wskaźnik stwierdzonych naruszeń praw pacjenta miał miejsce w podmiotach leczniczych udzielających świadczeń zdrowotnych w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, pomorskim, zachodniopomorskim.

Więcej problemów w publicznych placówkach

Stwierdzone naruszenia praw pacjenta w ramach prowadzonych przez Rzecznika postępowań wyjaśniających w latach 2017–2018 dotyczyły zarówno publicznych jak i niepublicznych podmiotów leczniczych – w roku 2018 publiczne placówki stanowiły 57 proc. wszystkich podmiotów, w których stwierdzono naruszenia praw pacjenta, natomiast 43 proc. rozstrzygnięć dotyczyło niepublicznych podmiotów leczniczych.

Ginekologia i medycyna ratunkowa z najwyższym wskaźnikiem naruszeń

W latach 2017–2018 stwierdzone naruszenia prawa pacjenta związane były głównie z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w następujących dziedzinach medycyny oraz średnio wynosiły: ginekologia i położnictwo (12,5 proc.); medycyna ratunkowa (11 proc.);  medycyna rodzinna (8,5 proc.); psychiatria (8 proc.); chirurgia (7 proc.).

Z analizy danych wynika, że w 2018 roku 4-procentowy wzrost stwierdzonych naruszeń odnotowano z zakresu medycyny rodzinnej oraz chirurgii, 3 proc. w dziedzinie ortopedii i traumatologii narządu ruchu. Natomiast w porównaniu do roku 2017 spadła ilość stwierdzonych naruszeń udzielanych w zakresie psychiatrii o 2 proc. oraz ginekologii i położnictwie o 1 proc. Należy przy tym zauważyć, że pomimo spadku liczby stwierdzonych naruszeń z zakresu ginekologii i położnictwa, dziedzina ta, wraz z medycyną ratunkową utrzymuje nadal najwyższy wskaźnik stwierdzonych naruszeń. 

Nieprawidłowości na SOR-ach

Stwierdzone naruszenia prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych obejmujące medycynę ratunkową dotyczyły głównie udzielania świadczeń zdrowotnych w SOR. W latach 2017–2018 Rzecznik stwierdził uchybienia w powyższym zakresie w 77 przypadkach (w tym 63 przypadki dotyczyły naruszenia art. 8 ustawy o prawach pacjenta, natomiast 15 przypadków udzielenia świadczenia niezgodnie z wiedzą medyczną w myśl art. 6 ust. 1 ww. ustawy). Główne nieprawidłowości w stwierdzonych przez Rzecznika naruszeniach wiązały się przede wszystkim z nienależytą organizacją pracy w SOR, brakiem zapewnienia odpowiedniej liczby personelu medycznego w stosunku do ilości zgłaszających się pacjentów, wadliwą kwalifikacją pacjenta w trakcie triażu, brakiem monitorowania stanu zdrowia pacjenta (tzw. re-triaż). Często dochodziło do nieuzasadnionej zwłoki w udzieleniu – adekwatnej do stanu klinicznego pacjenta – pomocy medycznej.

W celu wyeliminowania nieprawidłowości w ramach stwierdzonych naruszeń Rzecznik zwracał się do podmiotów leczniczych o podjęcie działań poprzez m. in. wprowadzenie sprawnego systemu selekcji na Szpitalnym Oddziale Ratunkowym niezbędnego do udzielenia pomocy pacjentom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego oraz wyodrębnienie grupy pacjentów, których stan zdrowia pozwala na oczekiwanie na taką pomoc. Ponadto, zwracano kierującym podmiotami leczniczymi uwagę, że niezbędne jest zapewnienie odpowiedniej liczby personelu medycznego w SOR. Dodatkowo, zarządzający oddziałem powinni na SOR-ach wprowadzić Dobre Praktyki opracowywane przez konsultantów krajowych lub zespoły ekspertów w dziedzinach mających zastosowanie w ratownictwie medycznym. Są to zbiory rekomendacji i wytycznych odnoszących się do funkcjonowania systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego. Mają one ujednolicić pod względem organizacyjnym oraz medycznym postępowanie: dyspozytorów medycznych, członków zespołów ratownictwa medycznego, szpitalnych oddziałów ratunkowych i izb przyjęć. 

Więcej uchybień z zakresu Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej 

Z analizy danych wynika, że w 2017 roku 56 proc. zakończonych przez Rzecznika postępowań wyjaśniających z zakresu Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej kończyło się stwierdzeniem naruszenia praw pacjenta. W roku 2018 doszło do zwiększenia stwierdzonych uchybień, wskaźnik ten wyniósł 78 proc. wszystkich rozstrzygnięć w ramach AOS. W porównaniu do pozostałych świadczeń finansowanych przez NFZ jest on najwyższy. Zatem należy stwierdzić, że prawa pacjenta w ramach AOS nie są w wystarczającym stopniu przestrzegane przez podmioty lecznicze.

W 2018 roku zwiększyła się liczba orzeczonych stwierdzeń naruszeń praw pacjenta występujących w poradni: ginekologicznej, okulistycznej, ortopedycznej, chirurgicznej oraz endokrynologicznej. Ilość wydanych stwierdzeń naruszenia praw pacjenta w poradni ginekologicznej stanowiła 13 proc., zaś ortopedycznej, okulistycznej oraz kardiologicznej – 4 proc., w stosunku do łącznej liczby wydanych przez Rzecznika orzeczeń w ramach AOS.

Podstawowa opieka zdrowotna na trzecim miejscu

Liczba rozpatrzonych przez Rzecznika postępowań wyjaśniających w latach 2017–2018 dotyczących POZ jest na trzecim miejscu spraw odnoszących się do świadczeń realizowanych w ramach NFZ oraz stanowiła średnio ok. 9 proc. wszystkich rozpatrzonych wniosków przez Rzecznika odnoszących się do praw pacjenta określonych w ustawie o prawach pacjenta.

Nieprawidłowości występujące w POZ dotyczyły przede wszystkim dostępu do świadczeń zdrowotnych z medycyny rodzinnej oraz – w mniejszym stopniu – pediatrii.

Główne uchybienia w zakresie POZ dotyczyły praw pacjenta w zakresie dostępu do świadczeń zdrowotnych, w szczególności: ` odmowy uzyskania pomocy medycznej w dniu zgłoszenia, odmowy rejestracji (w tym telefonicznej) na wizytę (także w późniejszym terminie), odmowy wizyty w domu pacjenta oraz brak wydania skierowania na badania i recepty, długiego terminu oczekiwania do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (dotyczy przede wszystkim w dużych aglomeracji miejskich, np. Warszawy).

Analiza wydanych w latach 2017–2018 rozstrzygnięć Rzecznika dotyczących prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych wskazuje, że zarzut braku zachowania należytej staranności stwierdzono w 318 przypadkach, co stanowiło 69 proc. podstawy orzeczeń w stosunku do ogółu stwierdzeń obejmujących prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych. Ponadto w roku 2018 wzrosła liczba stwierdzonych naruszeń dotyczących ww. prawa pacjenta.

Dochodziło do: nieuzasadnionej odmowy hospitalizacji pacjenta np. z powodu braku miejsc w szpitalu, odmowy zbadania pacjenta z uwagi na obciążenie lekarzy zbyt dużą liczbą pacjentów, nienależytej obsadzie personelu (w tym specjalistów) czy też opóźnieniu działania świadczeń leżącego po stronie personelu medycznego lub wynikłego z wadliwej organizacji pracy.

Częstym uchybieniem w rozpatrywanych sprawach była nieuzasadniona zwłoka w udzieleniu pacjentowi świadczenia zdrowotnegowynikająca m.in. z zaniedbania przeprowadzenia niezbędnych badań diagnostycznych (np. rtg, morfologii krwi, stężenie CRP, EKG, etc.), zaniechaniu skierowania pacjenta do specjalisty, jak również nieudzieleniu natychmiastowej pomocy medycznej (np. w przypadku gdy ze względu na nieprawidłową organizację podmiotu leczniczego pacjent zbyt długo oczekiwał na pomoc lekarską w izbie przyjęć czy też SOR). Ponadto, brak zachowania należytej staranności dotyczył powierzchownej oceny stanu zdrowia pacjenta, braku przeprowadzenia badań diagnostycznych oceniających rzeczywisty stan kliniczny pacjenta, jak również braku przeprowadzenia z należytą starannością badania podmiotowego i przedmiotowego pacjenta, omyłkowego wykonania innego zabiegu (np. zoperowanie pacjentowi przepukliny po lewej stronie zamiast po prawej), wycięcie pacjentowi zdrowej prawej nerki zamiast lewej chorej) czy też nieuważnego przeprowadzenia zabiegu operacyjnego (np. przecięcie przewodu moczowego podczas operacji ginekologicznej).

Uchybienia w zakresie postępowania personelu medycznego niezgodnego ze stanem wiedzy medycznej, w chwili ich dokonania dotyczyły błędnego rozpoznania (najczęściej w ginekologii i chirurgii, np. brak rozpoznania ciąży pozamacicznej, nieprawidłowe odczytanie zdjęcia rtg wskazującego na złamanie kostki bocznej), niewdrożenia adekwatnej – do stanu klinicznego pacjenta – diagnostyki (np. brak wykonania KTG celem podjęcia właściwej decyzji dotyczącej sposobu zakończenia porodu, brak wykonania u pacjentki w ciąży z objawami świadczącymi o zagrożeniu płodu testu oksytocyną, co spowodowało niewdrożenie odpowiedniego postępowania leczniczego m.in. wykonania cesarskiego cięcia, brak wykonania zdjęcia rtg podczas złamania kończyny), czy nieaktualnej metody leczenia (np. metody Kristelera przy porodzie, zastosowanie leczenia zachowawczego poprzez opaskę uciskającą na kolano podczas złamania zamiast założenia gipsu).

Naruszenie praw pacjenta do dokumentacji medycznej

Z danych dotyczących prowadzonych postępowań wyjaśniających wynika, że odmowa udostępniania dokumentacji medycznej jest drugim najczęściej naruszanym prawem pacjenta (najczęstszym przedmiotem prowadzonych spraw było prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych, które stanowiło 47 proc. badanych naruszeń) – 151 spośród wszystkich stwierdzeń w 2018 dotyczyło właśnie odmów udostępniania, co stanowi o 11 przypadków więcej niż w roku 2017.

Stwierdzenia naruszeń praw pacjenta do dokumentacji dotyczyły głównie: nieprawidłowego prowadzenia dokumentacji medycznej; uchybienia w zakresie przechowywania dokumentacji medycznej tj. dostęp do dokumentacji osób nieuprawnionych poprzez nieodpowiednie jej zabezpieczenie; braku zapewniania przez podmiot leczniczy odpowiednich środków ochrony dokumentacji przed zniszczeniem; niewłaściwego stosowania przepisów o prawach pacjenta dotyczących udostępniania dokumentacji medycznej, w tym czasu realizacji wniosków o udostępnienie dokumentacji medycznej, w tym braku udostępnienia bez zbędnej zwłoki, odmowy udostępnienia dokumentacji medycznej przedstawicielowi ustawowemu, na podstawie oświadczenia drugiego z rodziców; bezpodstawnego pobierania opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej.

Naruszenie prawa pacjenta do intymności i godności, w tym leczenia bólu oraz umierania w spokoju i godności

W 2018 rzecznik stwierdził 23 naruszenia praw pacjenta do intymności i godności (33 w 2017).

Stwierdzone przez Rzecznika uchybienia dotyczyły: bezzasadnej odmowy obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczenia zdrowotnego pacjentowi oraz braku odnotowania w dokumentacji medycznej faktu odmowy; braku zapewnienia intymności podczas udzielania świadczeń zdrowotnych (np. brak zastosowania parawanów oraz zasłon gwarantujących intymność oraz oddzielających od innych pacjentów; monitoringu wizyjnego w miejscu udzielania świadczeń zdrowotnych, udzielenia świadczenia zdrowotnego w obecności osób trzecich; braku wdrożenia adekwatnej terapii przeciwbólowej do przyczyny, natężenia i rodzaju bólu.

Naruszenie prawa pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych

Z analizy prowadzonych postępowań wyjaśniających w latach 2017–2018 wynika, że naruszenie prawa pacjenta do tajemnicy informacji związanych z pacjentem zostało stwierdzone łącznie w 14 przypadkach (co stanowiło 2 proc. wszystkich naruszeń).

Stwierdzone przez Rzecznika uchybienia dotyczyły: ujawnienia danych dotyczących leczenia pacjenta osobie nieupoważnionej; omawiania indywidualnych spraw pacjenta w obecności osób trzecich (np. na korytarzu podczas obchodów lekarskich oraz przez zespół ratownictwa medycznego).

źródło: Raport RPP „Postępowania wyjaśniające prowadzone przez Rzecznika Praw Pacjenta w sprawach indywidualnych w latach 2017–2018″| mzdrowie