Przedstawiciele zawodów medycznych są coraz bardziej świadomi praw pacjenta

W ostatnich latach wzrasta znajomość praw pacjentów wśród przedstawicieli zawodów medycznych, choć zwykle zdecydowanie większa w teorii niż w ich zastosowaniu w codziennych sytuacjach. Wiedza na temat praw pacjenta jest mała wśród studentów kierunków medycznych, natomiast wzrasta z latami pracy. Pierwsze informacje o swoich prawach pacjenci otrzymują najczęściej od pielęgniarek. Wiedza o tych prawach i ich przestrzeganie wzmacnia w pacjentach postawę świadomego uczestnictwa w procesie diagnostyczno-terapeutycznym, jak również zmniejsza ryzyko konfliktów.

W piśmie Journal of Moderne Science ukazała się publikacja, dotyczącą znajomości praw pacjenta przez przedstawicieli zawodów medycznych, której autorami są Bartłomiej Chmielowiec, Rzecznik Praw Pacjenta, oraz pracownicy Biura Rzecznika Praw Pacjenta: Jakub Adamski, Marta Puścion i Andrzej Goworski. Celem publikacji było ukazanie dotychczasowych wniosków o świadomości i wiedzy na temat praw pacjenta, a w szczególności – czego brakuje, aby była ona lepsza. Źródłem danych były przede wszystkim materiały własne Rzecznika Praw Pacjenta oraz publikacje naukowe.

Liczba zgłoszeń do Rzecznika Praw Pacjenta systematycznie wzrasta od 2015 roku. Kulminacja nastąpiła w 2021 roku. Kolejne lata – to spadek, ale nadal liczba zgłoszeń jest zdecydowanie powyżej 2019 roku, czyli ostatniego roku przed pandemią COVID-19. Najwięcej sygnałów dociera za pośrednictwem Telefonicznej Informacji Pacjenta. W latach 2021-2023 zmniejszyła się liczba zgłoszeń dotyczących prawa do świadczeń zdrowotnych, których było do tamtego momentu najwięcej. Wzrosła natomiast liczba zgłoszeń dotyczących prawa do dokumentacji medycznej czy zdrowia psychicznego.

Analiza materiałów Rzecznika Praw Pacjenta przez pryzmat postępowań wyjaśniających, prowadzonych w latach 2021-2023 wykazuje, że wzrosła świadomość praw pacjenta wśród osób zgłaszających. Świadczy o tym to, że mimo mniejszej liczby zgłoszeń naruszenia praw pacjenta podczas hospitalizacji, stwierdzono więcej faktycznych naruszeń. Drugi wniosek – to taki, że ponieważ część praw pacjenta jest ze sobą powiązana, często stwierdzenie naruszenia jednego z nich pociąga rozpoznanie naruszenia innego, np. prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego często łączy się z prawem do informacji.

Po trzecie – pacjenci nie zgłaszają wszystkich napotykanych przed siebie naruszeń ich praw. U podłoża tego zjawiska leży m.in. brak świadomości, że jakieś prawo pacjenta zostało naruszone czy też uznanie, że naruszenia tego prawa jest nieważnym szczegółem podczas w sumie pozytywnie ocenionego leczenia czy opieki. Naruszanie prawa pacjenta do świadczeń medycznych oraz częste naruszanie prawa do informacji, prawa do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych i prawa do dokumentacji medycznej, zgodnie z ustaleniami Rzecznika Praw Pacjenta bardzo często świadczą o brakach wiedzy personelu medycznego w tym obszarze i/lub braku konsekwencji w ich przestrzeganiu.

Ponad połowa przedstawicieli zawodów medycznych była w 2023 roku świadkiem ich naruszenia, ale brakuje badań dotyczących tego, jakie reagują w takiej sytuacji. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat świadomość prawa wśród przedstawicieli zawodów medycznych wzrosła, jednakże istnieje różnica pomiędzy teoretyczną wiedzą na ich temat a stosowaniem tej wiedzy w praktyce. Pacjenci o swoich prawach najczęściej są informowani przez pielęgniarki. W przypadku lekarzy, znajomość prawa pacjenta i edukowanie w ich zakresie pacjentów, było najczęstsze u osób ze stażem pracy przekraczającym 15 lat.

Personel medyczny uzyskuje wiedzę na temat praw pacjenta najczęściej z publikacji naukowych. Prawa pacjenta wydają się wciąż za słabo rozpropagowane wśród pracowników systemu opieki medycznej. Świadomość tych praw rodzi się dopiero w pracy zawodowej, nie podczas edukacji przeddyplomowej. Zdaniem autorów opracowania wynika to z tego, że prawa pacjenta nie jest odrębnym zagadnieniem w programie nauki, a jedynie przewijają się w trakcie omawiania innych kwestii podczas studiów. Wyzwaniem jest także przygotowanie nauczycieli akademickich do przekazywania wiedzy o prawach pacjenta studentom poszczególnych kierunków medycznych.