Patrząc wyłącznie na populację mężczyzn w Polsce – palimy mniej, mówiąc o kobietach, niestety nie możemy stwierdzić tego samego – Polki palą coraz więcej. Odbicie tego zjawiska widzimy w trendach epidemiologicznych dotyczących raka płuca, bo ta choroba jest chorobą wskaźnikową, swego rodzaju papierkiem lakmusowym, który pokazuje nam skalę tego problemu. Uważa się, że ponad 90 proc. wszystkich przypadków raka płuca związanych jest właśnie z paleniem papierosów – mówi dr Paweł Koczkodaj, zastępca kierownika Zakładu Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów Narodowego Instytutu Onkologii.
– Z jakiego powodu kobiety palą więcej niż mężczyźni?
dr Paweł Koczkodaj – Tu jest kilka teorii. Jedna z nich mówi, że to skutek dostosowywania części wyrobów tytoniowych w szczególności do kobiet, mówimy tu o wyglądzie paczek papierosów, czy o rodzaju papierosów – czyli o tzw. slimach – cienkich papierosach, i papierosach mentolowych – których sprzedaż w Polsce została w tym roku zakazana, jednak papierosy mentolowe były dostępne na rynku przez lata i niestety odcisnęły swoje piętno, głównie na zdrowiu Polek. Tego rodzaju uatrakcyjnienia sprzyjają także inicjacji tytoniowej – dzieciom i młodzieży dużo łatwiej sięgnąć jest po wyrób tytoniowy, kiedy jest on atrakcyjny wizualnie, a nieprzyjemny smak tytoniu maskowany jest innym, np. mentolowym.
– Czyli koncernom tytoniowym udało się obejść zakaz reklam…
– W Polsce obowiązujące prawo zabrania reklamowania np. papierosów, ale istnieje coś takiego jak ekspozycja produktów w różnego rodzaju punktach sprzedaży, sklepach itp. Wchodząc do sklepu widzimy te wyroby dobrze wyeksponowane, często na podświetlanych, jaskrawych półkach w newralgicznych miejscach, głównie przy kasie, czyli w miejscu gdzie czekamy na swoją kolej i siłą rzeczy jesteśmy zmuszeni oglądać te wyroby.
…Następnym krokiem więc będzie schowanie papierosów pod ladę?
– W niektórych krajach tak się stało, np. w krajach skandynawskich. Mało tego, są państwa, które zdecydowały się na tzw. plain packaging, czyli ujednolicenie wyglądu paczek papierosów – opakowanie ma wtedy jednolity kolor i teksturę, standardowy kształt, rozmiar i materiał, z którego jest wykonany. Australia jako jedna z pierwszych krajów na świecie zastosowała do tego celu ciemno szarobrązowy kolor, który doczekał się miana „najbrzydszego koloru świata”, a w badaniach naukowych był rzeczywiście tym, który najmniej przyciągał uwagę odbiorców. Wracając do Skandynawii – kiedy studiowałem w Finlandii, pamiętam że w sklepach żadne wyroby tytoniowe nie były eksponowane – były ukryte pod przysłowiową ladą. Mam nadzieję, że i w Polsce pójdziemy w tym kierunku.
– A co z podgrzewanym tytoniem i e-papierosami. Czy są badania pokazujące jednoznacznie że jest to zdrowszy produkt niż tradycyjne papierosy? Skąd się zmienia w niektórych państwach polityka podejścia do alternatywnych wyrobów tytoniowych?
– Istnieje pewne przewrotne określenie, że nowe wyroby tytoniowe są zdrowsze. Nie zgadzam się z tą retoryką, ponieważ stawia się je wtedy w fałszywie pozytywnym świetle i jesteśmy o krok od powiedzenia, że są one zdrowe, co jest zupełną nieprawdą. Mamy już wyniki badań naukowych potwierdzających szkodliwość zdrowotną nowych wyrobów tytoniowych. Produkty te zawierają nikotynę, która nie jest obojętna dla naszego zdrowia – w szczególności u ludzi młodych. Widzimy obecnie bardzo niepokojący trend wzrostowy użycia e-papierosów wśród młodzieży w wieku 13-15 lat, można powiedzieć, że przodujemy w tej materii na tle innych krajów Unii Europejskiej.
Nowe wyroby tytoniowe bywają postrzegane jako narzędzie ułatwiające rzucenie palenia, jednak istnieje tu wiele niebezpieczeństw – jednym z największych jest silnie uzależniający potencjał nikotyny. Zdarza się, że osoba która próbuje rzucić palenie poprzez zastąpienie tradycyjnych papierosów nowym wyrobem tytoniowym, np. e-papierosem, staje się użytkownikiem hybrydowym, tzn. pali jednocześnie papierosy tradycyjne i e-papierosy. Warto wspomnieć, że mamy sprawdzone metody wspomagające rzucanie palenia, oparte na dowodach naukowych, wsparte m.in. sprawdzoną farmakoterapią. Na każdej paczce papierosów w Polsce widnieje nr do Ogólnopolskiej Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym działającej przy Instytucie Onkologii. Można tam uzyskać rzetelne informacje i pomoc w rzuceniu palenia (tel. 801-108-108).
– Wiedza chyba jest powszechna, czy to nie jest bardziej kwestia mody, chęci wyróżnienia się i jakichś czynników społecznych?
– Rzeczywiście nawet z własnych obserwacji widzę, że palenie wśród młodych ludzi zyskuje na popularności. Były lata kiedy palenia stało się passe, teraz widzimy w różnych serialach, programach, teledyskach, sesjach zdjęciowych (nawet tych okładkowych), że papierosy pojawiają się na nowo. Francuska Liga Walki z Rakiem kilka lat temu przeprowadziła badania, które mierzyły czas ekspozycji odbiorców telewizyjnych na widok papierosów i osób palących w różnych programach we Francji – wyniki były zatrważające i pokazały jak często widok osoby palącej jest nam podprogowo wbudowywany w codzienny obraz rzeczywistości. Żeby jednak nie było tak pesymistycznie, jakiś czas temu jedna z bardzo popularnych międzynarodowych platform udostępniających filmy i seriale online, zapowiedziała, że w jej produkcjach nie będą pojawiali się bohaterowie palący papierosy. Świetny pomysł i inspiracja dla naszego, krajowego przemysłu filmowego i tv.
Jeśli chodzi o wiedzę społeczną dotyczącą szkodliwości palenia uważam, że jest jeszcze wiele do zrobienia. Tak naprawdę, edukacja zdrowotna, czy to antytytoniowa, czy dotycząca diety, ruchu itd. powinna mieć charakter ciągły. Tylko wtedy możemy budować społeczeństwo świadome i odpowiedzialne za własne zdrowie. Warto jest pokazywać autorytety, ale też osoby z życia codziennego, które swoim przykładem pokazują, że zdrowy tryb życia nie jest tytanicznym wysiłkiem, a możliwością w zasięgu ręki. Przykładowo – zalecenia dotyczące codziennej aktywności fizycznej nie są szczególnie wyśrubowane – 30 minut intensywnego wysiłku, lub 60 min. wysiłku o umiarkowanym natężeniu pozwala obniżyć ryzyko różnego rodzaju chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów.
– To w takim razie ostatnie pytanie, zanim pójdziemy się poruszać te 30 minut przynajmniej. Kobiety palą więcej tradycyjnych czy e-papierosów?
– Jeśli mówimy o dorosłej populacji to wyniki różnych badań pokazują zdecydowanie, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni dużo częściej sięgają po tradycyjne papierosy. To nadal ogromne wyzwanie dla zdrowia publicznego na najbliższe lata, bo wiemy że palenie w Polsce jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do zgonów nowotworowych.
– Idziemy się poruszać.
