“Konieczne jest zwiększenie nakładów na leczenie chorób mózgu, niezbędne jest wprowadzenie rozwiązań organizacyjnych, które umożliwią prowadzenie właściwej opieki nad chorymi” – mówił prof. Jarosław Sławek, prezes Polskiej Rady Mózgu i Polskiego Towarzystwa Neurologicznego poczas konferencji w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta.
Opublikowany właśnie Raport „Brain Plan dla Polski. Strategia dla zdrowia mózgu” zawiera wstępne założenia i ma stanowić podstawę do opracowania, wskutek szeroko zakrojonego dyskursu publicznego, kompleksowego strategicznego programu profilaktyki i zwalczania chorób mózgu w Polsce.
– Jeżeli już dzisiaj nie rozpoczniemy dyskusji i nie podejmiemy odpowiednich kroków, by rozwiązać problemy systemowe w zakresie chorób mózgu, to za kilka lat zderzymy się z falą tsunami gigantycznego kryzysu – wskazywał prof. Jarosław Sławek, prezes Polskiej Rady Mózgu i Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
Priorytety Brain Plan
1. Do systemu opieki zdrowotnej zostanie wprowadzona definicja chorób mózgu, a działania na rzecz osób z chorobami mózgu staną się priorytetem w polityce zdrowotnej państwa.
Uzasadnienie: Obecnie nie kładzie się wystarczającego, proporcjonalnego do skali problemu nacisku na przeciwdziałanie chorobom mózgu. Powyższe wynika z:
• systemu organizacji opieki, który ma charakter fragmentaryczny i nie uwzględnia konieczności kompleksowego podejściam do opieki nad pacjentami dotkniętymi chorobami mózgu;
• niedofinansowania systemu opieki zdrowotnej;
• czasu potrzebnego do wprowadzenia reform i wdrożeń, których tempo jest nieadekwatne do istniejących oraz rosnących potrzeb;
• braku myślenia o zdrowiu, w tym zdrowiu mózgu, jako o inwestycji.
Realizacja tego priorytetu pomoże we wprowadzaniu konkretnych rozwiązań kadrowych i organizacyjnych.
2. Opieka nad pacjentami dotkniętymi chorobami mózgu będzie prowadzona w sposób zintegrowany, skoordynowany, przy współpracy międzysektorowej.
Uzasadnienie: Obecny system jest niedostosowany do potrzeb pacjenta i aktualnego rozwoju technologicznego oraz medycznego.
Ponadto nie uwzględnia faktu, że choroby mózgu stanowią problem nie tylko zdrowotny, lecz także społeczny.
Poza tym aktualny stan opieki medycznej nad pacjentami z chorobami mózgu charakteryzuje się fragmentarycznością – opieka neurologiczna i psychiatryczna są organizacyjnie rozdzielone, a także brakuje systemowych rozwiązań usprawniającychm współpracę neurologów i psychiatrów z innymi lekarzami specjalistami, np. z ginekologami. Skuteczne przeciwdziałanie chorobom mózgu wymaga integracji i skoordynowania opieki medycznej, ta zaś powinna być również powiązana z opieką społeczną, aby zapewnić pacjentowi możliwie jak najlepsze życie w chorobie.
3. Profilaktyka chorób mózgu stanie się jednym z kluczowych elementów efektywnej ochrony zdrowia mózgu.
Uzasadnienie: Zwiększenie roli profilaktyki chorób mózgu (jak również profilaktyki w całej służbie zdrowia) wpisuje się w ogólny trend światowy. Ze względu na fakt, że choroby mózgu z naukowego punktu widzenia wciąż pozostają stosunkowo słabo zbadane, niezwykle istotne są wszelkie działania profilaktyczne, nawet o charakterze ogólnym.
Wyżej wymienione priorytety zostały podpisane podczas panelu dyskusyjnego „Choroby mózgu – tykająca bomba polskiego sektora ochrony zdrowia. Czas na Brain Plan” XXVI Forum Ekonomicznego, które odbyło się w Krynicy-Zdroju w dniach 6-8 września 2016 roku.
Definicja chorób mózgu punktem wyjścia
Punktem wyjścia do strategicznego działania powinno być wprowadzenie definicji chorób mózgu do przepisów prawa. W ocenie autorów raportu za odpowiedni do tego dokument należy uznać Ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych lub akt wykonawczy, np. Rozporządzenie Ministra Zdrowia ws. priorytetów zdrowotnych.
Ze względu na epidemiologię oraz koszty społeczne przeciwdziałanie chorobom mózgu powinno zostać uwzględnione jako jeden z priorytetów w ochronie zdrowia. Ponadto budowa skutecznego systemu opieki nad pacjentami dotkniętymi chorobami mózgu powinna zostać dodana jako kluczowy element w kolejnym policy paper dla ochrony zdrowia.
Deficyt kadry medycznej poważną przeszkodą
Rosnący deficyt kadrowy zawodów medycznych opiekujących się pacjentami dotkniętymi chorobami mózgu już teraz jest poważną przeszkodą w sprawowaniu efektywnej opieki medycznej. Konieczne jest wprowadzenie rozwiązań, które odwrócą tę niekorzystna tendencję. W szczególności za niezbędne należy uznać promowanie specjalizacji neurologicznych oraz psychiatrycznych, jak również zwiększanie liczby miejsc na studiach medycznych w zależności od potrzeb. W przypadku zawodów związanych z neurologią przede wszystkim warto rozważyć nowelizację Rozporządzenia Ministra Zdrowia ws. określenia priorytetowych dziedzin medycyny poprzez dopisanie neurologii do listy dziedzin priorytetowych. Spowodowałoby to przeznaczenie dodatkowych miejsc na rezydentury, a także zwiększenie wynagrodzeń lekarzy odbywających specjalizację neurologiczną. Można również rozważyć podjęcie podobnych działań w odniesieniu do neuropatologii. W połączeniu z ogólnymi akcjami na rzecz zwiększenia społecznej świadomości na temat chorób mózgu mogłoby to skutecznie nakłonić przyszłych lekarzy do wybierania specjalizacji związanych ze zdrowiem mózgu.
Zwiększenie finansowana do poziomu średniej europejskiej
W opinii autorów raportu na uznanie zasługuje Ustawa z o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, która przewiduje stopniowe zwiększenie nakładów na ochronę zdrowia do 6 proc. Produktu Krajowego Brutto w 2025 r. Istotne jest to, aby w ramach zmian doszło do wyrównania niedofinansowania opieki nad pacjentami dotkniętymi chorobami mózgu. Aby osiągnąć bezpieczny poziom nakładów, zasadne jest zwiększenie finansowania w relacji do PKB przynajmniej do poziomu średniej europejskiej.
Zmiana opieki nad pacjentami dotkniętymi chorobami mózgu
Bardzo ważna jest aktywizacja zawodowa pozostałych członków rodziny chorych, gdyż pozwala to pacjentom na oswojenie się z chorobą i zmniejsza ciężar psychiczny, który ponoszą. większej aktywizacji pacjentów może sprzyjać wzrost liczby kampanii i szkoleń antydyskryminacyjnych dla pracodawców i dyrektorów placówek edukacyjnych, co pozwoli na zapewnienie osobom z chorobami mózgu większego komfortu w miejscu pracy czy szkole. Kolejnym bardzo istotnym aspektem jest profesjonalna pomoc psychoterapeutyczna, świadczona przez specjalistów w poradniach rodzinnych. Szczególnie istotne jest to dla niezamożnych chorych i ich rodzin, którym może to pozwolić na szybszą akceptację sytuacji wtedy, gdy pacjenci nie potrafią sobie poradzić z tym samodzielnie, ponieważ z racji swojego obecnego stanu nie są zdolni do podjęcie pracy (jak chociażby w przypadku depresji).
Zintegrowane podejście i diagnostyka
Międzynarodowym standardem są kompleksowe podejście do chorób mózgu i wprowadzanie systemu łącznego przeciwdziałania ich negatywnym następstwom. Takie działania są rekomendowane m.in. przez Europejską Radę Mózgu.
Niezwykle istotną kwestią w systemie przeciwdziałania chorobom mózgu jest diagnostyka, a przede wszystkim – wczesna diagnostyka. Pozwala ona na rozpoczęcie walki z chorobą na początkowym etapie jej negatywnego oddziaływania na organizm. System wczesnej diagnostyki powinien się opierać (podobnie jak profilaktyka) na edukacji i popularyzacji tematu chorób mózgu. Należy zwrócić uwagę pacjentów na znaczenie samoobserwacji i zgłaszania do placówek opieki medycznej wszelkich niepokojących symptomów. Dzięki wczesnej diagnostyce można opóźnić bądź zahamować dalszy rozwój choroby.
Filarem tego systemu oprócz neurologów, neurochirurgów, psychiatrów oraz innych lekarzy specjalistów powinni być również lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, którzy po powzięciu wątpliwości co do stanu zdrowia danego pacjenta będą kierować go na dalsze badania. Także pomiędzy lekarzami specjalistami powinien istnieć system gradacji w zależności od kompetencji lekarzy
oraz stopnia skomplikowania przypadków klinicznych. Ponadto powinien zostać stworzony system szkoleń, który sensu stricto będzie popularyzował wśród lekarzy tematykę chorób mózgu.
System diagnostyki powinien również bazować na dostępie do najnowszych badań, metod leczenia oraz specjalistycznego sprzętu. Pozwoli to na lepsze i bardziej precyzyjne radzenie sobie z chorobami. Jest to istotne także ze względu na wysokie koszty społeczne związane z chorobami mózgu. Rozwój systemu diagnostyki (w tym wczesnej diagnostyki) pomoże znacząco obniżyć koszty społeczne spowodowane chorobami mózgu.
Systemowa współpraca między neurologami, psychiatrami, neurochirurgami oraz lekarzami POZ
Według autorów raportu konieczne jest położenie nacisku na wprowadzenie systemowej współpracy między lekarzami psychiatrami, neurologami, neurochirurgami oraz lekarzami POZ, np. poprzez tworzenie specjalnych zespołów czy konsyliów. Współpraca taka powinna być stała i zostać zapewniona w sposób systemowy w ramach NFZ. W tym przypadku za uzasadnioną trzeba uznać popularyzację kontaktu między lekarzami za pomocą telemedycyny (w formule telekonsylium). Dzięki temu poprawi się zarówno dostępność do świadczenia (np. pacjent z małej miejscowości uda się do lekarza POZ, który będzie mógł się zdalnie skonsultować z lekarzami specjalistami), jak i jego jakość (przypadek pacjenta zostanie oceniony z perspektywy neurologicznej, psychiatrycznej oraz lekarza POZ, a następnie wybrani lekarze skonsultują się ze sobą). Dla skuteczności zdalnych form kontaktu między lekarzami kluczowe jest zapewnienie elektronicznej wymiany dokumentacji medycznej pacjenta.
Wynagradzać skuteczność leczenia
Pożądane jest wprowadzanie sposobów finansowania, w których wynagradzana jest skuteczność leczenia (tzw. pay for performance).
Metodą realizacji strategicznego podejścia do przeciwdziałania chorobom mózgu jest zapewnienie koordynacji poszczególnych etapów leczenia. Początki tego procesu są już widoczne w postaci zapowiadanych pilotaży koordynowanej opieki związanej z niektórymi chorobami mózgowymi. Potrzeba jednak rozwiązań kompleksowych i na szerszą skalę, realizowanych przy pomocy m.in.: systemu zachęt dla ośrodków, które są gotowe zapewnić pacjentowi skoordynowaną szybką opiekę; stworzenia w ramach monitorowania jakości leczenia systemu premii za przestrzeganie standardów postępowania; specjalnych programów kompleksowej lub koordynowanej opieki nad pacjentami dotkniętymi chorobami mózgu (takim jak: stwardnienie rozsiane, depresja, migrena, schizofrenia, parkinson, udary, padaczka, alzheimer), uwzgledniających potrzeby zdrowotne pacjenta.
Zwiększyć udział pacjenta w procesie leczenia i opieki
Osobiste zaangażowanie pacjenta przekłada się na pozytywne wyniki terapii. Dobrze poinformowany i aktywnie uczestniczący w procesach profilaktyki pacjent to wzór, do jakiego powinna zmierzać organizacja ochrony zdrowia.
Partnerska relacja personelu medycznego z pacjentem przynosi bowiem korzyść obopólną – zarówno dla pacjenta, jego stanu psychicznego i rezultatów leczenia, jak i dla publicznej ochrony zdrowia, którą wzięcie na siebie większej odpowiedzialności przez pacjenta odciąży i uczyni wydajniejszą. Dodatkowo konieczne jest stworzenie rozwiązań propacjenckich, mających na celu zwiększenie opieki środowiskowej i utrzymanie pacjentów w możliwie jak najlepszym zdrowiu. Ważnym elementem systemowym jest ograniczanie hospitalizacji na rzecz opieki jednodniowej oraz leczenia otwartego. Na te rozwiązania powinny być przesuwane nakłady finansowe przeznaczone na opiekę medyczną.
Integracja działań Ministerstwa Zdrowia z innymi organami
Obecny system podziału kompetencji w administracji publicznej powoduje, że nie dostrzega się i nie analizuje skutków danego zjawiska (np. chorób mózgu) na wszystkich płaszczyznach, na których skutki te następują. W związku z tym realne konsekwencje i koszty społeczne skomplikowanych, wielopłaszczyznowych zjawisk, takich jak choroby mózgu, są znacznie łatwiej pomijane. To z kolei hamuje kompleksową poprawę zarządzania problemem. W ocenie zwiększania nakładów na rozwój profilaktyki, leczenia oraz rehabilitacji pacjentów z chorobami mózgu konieczne jest zwrócenie uwagi na koszty pośrednie, które generuje problem w danym momencie.
Poprawa opieki nad pacjentami z chorobami mózgu powinna być finansowana nie tylko z budżetu na zdrowie, lecz także z innych budżetów, chociażby budżetu Ministerstwa Rozwoju czy też Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Niezbędna jest również koordynacja podejmowanych przez poszczególne resorty działań – szczególnie w kontekście tych wobec opiekunów pacjentów dotkniętych chorobami mózgu – wspierających ich aktywizację zawodową i ekonomiczną.
Z perspektywy rozwoju postępu medycyny i dostępu polskich pacjentów z chorobami mózgu do innowacji kluczowe są także stworzenie systemu zachęt, nakłaniających inwestorów oraz naukowców do prowadzenia badań w Polsce, oraz zapewnienie pacjentom wczesnego dostępu do opracowywanych ścieżek terapeutycznych i nowych rozwiązań. Istotnym elementem systemowym jest również zmiana struktury świadczeń finansowanych przez ZUS.
źródło: “Brain Plan dla Polski” – Strategiczny raport dla zdrowia mózgu / mzdrowie