Europejski Plan Walki z Rakiem (Europe’s Beating Cancer Plan) zaproponowany przez Komisję Europejską może pomóc poprawić profilaktykę, wczesną wykrywalność i skuteczność leczenia nowotworów w Polsce.
Jak podkreślił prof. Jacek Jassem z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, pierwotna i wtórna profilaktyka nowotworów ma ogromny potencjał, ale jest on niewykorzystany w Polsce – „Około dwóch trzecich nowotworów ma źródło w naszych zachowaniach, diecie i stylu życia. I ocenia się, że około 30 proc. nowotworów można by skutecznie zapobiegać, stosując pewne zasady, które są dosyć dobrze poznane”. Zasady te od lat są publikowane w tzw. Europejskim Kodeksie Walski z Rakiem.
„Pierwszym punktem jest zaprzestanie palenia, także palenia w obecności innych, ale także odpowiednia dieta, ruch, unikanie alkoholu, nadmiernego opalania, zachowanie ostrożności w odniesieniu do środowiskowych czynników rakotwórczych” – tłumaczył prof. Jassem. Dodał, że w ramach profilaktyki pierwotnej zalecane są również szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), który jest uważany za główną przyczynę zachorowań na raka szyjki macicy oraz szczepienia przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV), który przyczynia się do rozwoju raka wątrobowokomórkowego. Zdaniem prof. Jassema w tym obszarze wciąż mamy wiele do nadrobienia. Na przykład Polacy palą znacznie więcej, niż wynosi średnia w Unii Europejskiej – „Tutaj jest duża rola edukacji społecznej, która w Polsce szwankuje”.
W ramach profilaktyki wtórnej realizowane są w Polsce trzy programy populacyjnych badań przesiewowych – badania cytologiczne w kierunku wykrywania raka szyjki macicy, badania mammograficzne w kierunku wykrywania raka piersi oraz badania kolonoskopowe w kierunku wykrywania raka jelita grubego. Prof. Jassem zaznaczył jednak, że zgłaszalność na te badania jest w Polsce wciąż za niska, by przyniosły one efekt populacyjny, czyli wzrost wykrywania tych nowotworów na tak wczesnym etapie, że są one niemal w 100 proc. wyleczalne. Na przykład, aby osiągnąć efekt populacyjny w raku piersi, badaniami przesiewowymi musi być objętych co najmniej 70 proc. populacji kobiet – „Są kraje, gdzie jest to 90 proc, ale w Polsce odsetek ten wynosi 40-45 proc.” Polska jest jednym z nielicznych krajów w UE, gdzie umieralność na raka piersi wzrasta, podczas gdy w większości państw europejskich – maleje. „Jest to w dużym stopniu związane z tym, że te nowotwory wykrywane są zbyt późno” – powiedział Jacek Jassem, i przypomniał też, że średnia pięcioletnich przeżyć chorych na nowotwory jest o ok. 10 punktów procentowych niższa w Polsce, niż wynosi średnia UE.
Doktor Jarosław Waligóra, pracujący w Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności Komisji Europejskiej, kierującym zespołem ds. zdrowia w wieloletnich ramach finansowych, ocenił, że szansą dla całej Unii Europejskiej, w tym dla Polski, na poprawę profilaktyki, diagnostyki i skuteczności leczenia nowotworów złośliwych, jest ogłoszony w lutym przez Komisję Europejską Europejski Plan Walki z Rakiem. Plan jest odpowiedzią na statystyki, zgodnie z którymi w 2020 roku chorobę nowotworową zdiagnozowano u 2,7 mln Europejczyków, a z jej powodu zmarło 1,3 mln mieszkańców Europy. „Wiemy o tym, że jeżeli nie będziemy działać, to do 2035 r. liczba osób, które zachorują na nowotwory, wzrośnie najprawdopodobniej o ok. 24 proc.” – podkreślił dr Waligóra.
Plan jest częścią większej inicjatywy – Europejskiej Unii Zdrowotnej. Opiera się na czterech kluczowych obszarach działania, takich jak: profilaktyka, wczesne wykrywanie (diagnostyka), leczenie oraz jakość życia pacjentów onkologicznych i osób, które zostały z nowotworu wyleczone. Budżet na Europejski Plan Walki z Rakiem wynosi ok. 4 mld. euro. „Ten budżet pochodzi z bardzo wielu różnych programów finansowych UE: z Programu Zdrowia, programu badawczego Horyzont Europa, ale również z Funduszy Spójności” – tłumaczył Jarosław Waligóra. Program ma spowodować wprowadzanie konkretnych rozwiązań do systemów opieki zdrowotnej krajów członkowskich UE i skierowany jest do różnych podmiotów. Mogą to być centra onkologiczne, samorządy. „Na pewno w części tych projektów mogą również uczestniczyć państwa. jako administracja. Wachlarz beneficjentów Planu jest bardzo szeroki” – dodał dr Waligóra.
Ważnym elementem Europejskiego Planu Walki z Rakiem jest misja badawcza dotycząca nowotworów – Misja Rak (Mission for Cancer), która jest finansowana głównie z programu Horyzont Europa. Ma ona wspierać poprzez badania naukowe różne elementy planu. Projekty w ramach misji są skierowane do naukowców i całych konsorcjów, w skład których mogą wchodzić też partnerzy przemysłowi, czy start-upy. „Żeby te pieniądze dostać trzeba napisać dobry projekt, albo znaleźć bardzo dobrych partnerów do współpracy. (…) Musze powiedzieć z żalem ,że polskie ośrodki do tej pory w małym stopniu korzystały z tego” – powiedział prof. Jassem W jego opinii istotną przyczyną była bariera natury psychologicznej i błędna ocena szans naszych badaczy – „To nastawienie trzeba zmienić, jeśli chcemy aktywniej uczestniczyć w międzynarodowym rynku naukowym”.
Doktor Waligóra podkreślił, że Europejski Plan Walki z Rakiem jest szansą dla polskich pacjentów, ich rodzin, dla kadry medycznej i dla rozwoju onkologii w Polsce. „To jest duża szansa, ale trzeba aktywnie starać się uczestniczyć w tych projektach, trzeba szukać współpracy, bo to są najczęściej projekty, które są kierowane do konsorcjów międzynarodowych” – podsumował przedstawiciel KE.
