Trendy rozwoju europejskiego rynku leków biologicznych

Leki biologiczne stanowią jeden z najszybciej rozwijających się segmentów światowego rynku farmaceutycznego. Według raportu IQVIA globalny rynek leków biologicznych osiągnął w 2017 r. wartość 277 miliardów dolarów (238 mld euro), co stanowiło około 25 proc. wydatków ogółem. Wśród 15 leków o najwyższej sprzedaży na świecie w 2018 r., dziesięć – to leki biologiczne.

Leki biopodobne są dostępne w Unii Europejskiej (UE) od 13 lat. Pierwszym zarejestrowanym w UE lekiem biopodobnym był produkt Omnitrope (somatropin) – 12.04.2006 r., a ostatnim zarejestrowanym w UE lekiem biopodobnym jest produkt Grasustec (pegfilgrastim) – 26.04.2019 r. Na dzień 12.09.2019 r. zarejestrowano w Unii Europejskiej 53 produkty biopodobne do 16 leków biologicznych referencyjnych.

Leki biopodobne zarejestrowane w Unii Europejskiej, stan na 12.09.2019 r. (produkt – substancja – producent – data autoryzacji EMA)

• Grasustec, pegfilgrastim, Juta Pharma, 26.04.2019
• Kromeya, adalimumab, Fresenius Kabi, 02.04.2019
• Idacio, adalimumab, Fresenius Kabi, 02.04.2019
• Zirabev, bevacizumab, Pfizer, 14.02.2019
• Ogivri, trastuzumab, Mylan, 12.12.2018
• Ziextenzo, pegfilgrastim, Sandoz, 22.11.2018
• Fulphila, pegfilgrastim, Mylan, 20.11.2018
• Pelmeg, pegfilgrastim, Cinfa Biotech, 20.11.2018
• Udenyca, pegfilgrastim, ERA, 21.09.2018
• Hulio, adalimumab, Mylan, 16.09.2018
• Trazimera, trastuzumab, Pfizer, 26.07.2018
• Hefiya, adalimumab, Sandoz, 26.07.2018
• Halimatoz, adalimumab, Sandoz, 26.07.2018
• Zessly, infliximab, Sandoz, 18.05.2018
• Kanjinti, trastuzumab, Amgen, 16.05.2018
• Semglee, insulin glargine, Mylan, 23.03.2018
• Herzuma, trastuzumab, Celltrion Healthcare, 08.02.2018
• Mvasi, bevacizumab, Amgen, 15.01.2018
• Ontruzant, trastuzumab, Samsung Bioepis, 15.11.2017
• Imraldi, adalimumab, Samsung Bioepis, 24.08.2017
• Insulin lispro Sanofi, insulin lispro, Sanofi, 18.07.2017
• Ritemvia, rituximab, Celltrion Healthcare, 13.07.2017
• Blitzima, rituximab, Celltrion Healthcare, 13.07.2017
• Erelzi, etanercept, Sandoz ,23.06.2017
• Rixathon, rituximab, Sandoz, 15.06.2017
• Riximyo, rituximab, Sandoz, 15.06.2017
• Amgevita, adalimumab, Amgen, 21.03.2017
• Truxima, rituximab, Celltrion Healthcare, 17.02.2017
• Movymia, teriparatide, STADA, 11.01.2017
• Terrosa, teriparatide, Gedeon Richter, 04.01.2017
• Lusduna, insulin glargine, Merck Sharp & Dohme, 03.01.2017
• Inhixa, enoxaparin sodium, Techdow, 15.09.2016
• Thorinane, enoxaparin sodium, Pharmathen, 14.09.2016
• Flixabi, infliximab, Samsung Bioepis, 26.05.2016
• Benepali, etanercept, Samsung Bioepis, 13.01.2016
• Accofil, filgrastim, Accord Healthcare, 17.09.2014
• Abasaglar, insulin glargine, Eli Lilly, 09.09.2014
• Bemfola, follitropin alfa, Gedeon Richter, 26.03.2014
• Grastofil, filgrastim, Apotex, 17.10.2013
• Ovaleap, follitropin alfa, Teva, 27.09.2013
• Remsima, infliximab, Celltrion Healthcare, 10.09.2013
• Inflectra, infliximab, Hospira, 09.09.2013
• Nivestim, filgrastim, Hospira, 07.06.2010
• Zarzio, filgrastim, Sandoz, 06.02.2009
• Filgrastim Hexal, filgrastim, Hexal, 06.02.2009
• Tevagrastim, filgrastim, Teva, 15.09.2008
• Ratiograstim, filgrastim, Ratiopharm, 15.09.2008
• Retacrit, epoetin zeta, Hospira, 18.12.2007,
• Silapo epoetin zeta, STADA, 18.12.2007
• Abseamed, epoetin alfa, Medice, 28.08.2007
• Binocrit, epoetin alfa, Sandoz, 28.08.2007
• Epoetin Alfa Hexal, epoetin alfa, Hexal, 27.08.2007
• Omnitrope, somatropin, Sandoz, 12.04.2006

Największa liczba leków biopodobnych została zarejestrowana w Unii Europejskiej w zakresie leków biologicznych referencyjnych: adalimumab – 7, filgrastim – 7, pegfilgrastim – 5, rytuksymab – 5, trastuzumab – 5, infliksymab – 4, epoetin alfa – 3, insulin glargine – 3, bevacizumab – 2, enoxaparin sodium – 2, epoetin zeta – 2, etanercept – 2, follitropin alfa – 2, teriparatide – 2, insulin lispro – 1 oraz somatotropin – 1.

Przyjmując jako 100% liczbę 54 leków biopodobnych zarejestrowanych w Unii Europejskiej leki biopodobne stanowiły w zakresie: adalimumab – 13%, filgrastim – 13%, pegfilgrastim – 9%, rytuksymab – 9%, trastuzumab – 9%, infliksymab – 8%, epoetin alfa – 6%, insulin glargine – 6%, bevacizumab – 4%, enoxaparin sodium – 4%, epoetin zeta – 4%, etanercept – 4%, follitropin alfa – 4%, teriparatide – 4%, insulin lispro – 2% oraz somatotropin – 2%. Prognozy szacują wzrost wartości rynku leków biologicznych do 452 miliardów dolarów (388 mld euro) do 2022 r.

Według raportu firmy Evaluate Pharma wartość segmentu leków biologicznych w globalnym rynku farmaceutycznym stanowiła 18 proc. w 2010 r., 26 proc. w 2017 r., 28 proc. w 2018 r., a w 2024 r. ma stanowić 32 proc. Oczekuje się jednak, że do 2027 r. ok. 80 proc. bieżących wydatków na leki biologiczne będzie podlegało dużej konkurencji poprzez rejestrację nowych leków biopodobnych. Duża i różnorodna grupa producentów – licząca ok. 184 przedsiębiorstw na całym świecie – inwestuje w rozwój i komercjalizację produktów biopodobnych, przynosząc z tą inwestycją obietnicę wysokiej jakości terapii biologicznych po niższych kosztach.

Globalnie w okresie 2019-2022 oczekiwane są oszczędności minimum 52 mld dolarów (44 mld euro) z racji wejścia na rynek leków biopodobnych do następnych 20 leków biologicznych referencyjnych: aflibercept, daratumumab, darbepoetin alfa, denosumab, eculizumab, golimumab, insulin aspart, interferon beta, involumab, liraglutide, natalizumab, octocog alfa, omalizumab, pembrolizumab, pertuzumab, ranibizumab, secukinumab, tocilizumab, ustekinumab i vedolizumab. Uzasadnieniem jak najszybszego wprowadzania wszystkich zarejestrowanych w UE leków biopodobnych do systemu refundacji publicznej poszczególnych krajów jest zwiększenie konkurencji cenowej, której skutkiem są obniżone ceny efektywne. Siedem analizowanych obszarów terapii z konkurencją biopodobną pokazuje spójny obraz obniżonych średnich cen katalogowych w krajach europejskich.

Zwiększona konkurencja wynikająca z wejścia na rynek leków biopodobnych wpływa nie tylko na cenę danego produktu biopodobnego, o którym mowa, ale także na cenę całej klasy produktu. Może to mieć niemal tak duży wpływ na całkowitą cenę rynkową, jak na cenę produktu biopodobnego/referencyjnego. W przypadku Epoetyny w Portugalii spadek cen całego rynku wyniósł −66 proc. Obniżki cen katalogowych różnią się znacznie w Europie w obrębie jednej klasy i między klasami. Zróżnicowanie zmiany ceny za dzień leczenia między klasami jest w dużej mierze zależne od czasu, w jakim leki biopodobne uzyskują dostępność refundacyjną. Kraje mogą również mieć wysokie obniżki cen poprzez niepublikowane mechanizmy podziału ryzyka.

Cena terapii biologicznej

Chociaż rynek europejski odpowiada za około 90 proc. światowej sprzedaży leków biopodobnych, udział tych leków w poszczególnych terapiach biologicznych pozostaje relatywnie niski. Wynika to z tego, że w całej Europie istnieją znaczące różnice w podejściach do polityki refundacyjnej w zakresie leków biologicznych referencyjnych i biopodobnych. Stosuje się inne zachęty dla zainteresowanych stron do ich stosowania, inny jest poziom edukacji interesariuszy systemowych i świadomość zakresu oszczędności wynikających z wprowadzania leków biopodobnych. Na podstawie analizy penetracji leków biopodobnych do 2015 r. stwierdzono, że w zależności od uwarunkowań analizowanych krajów penetracja leków biopodobnych wyniosła od 81 proc. w Niemczech do 7 proc. w Grecji. Polska zanotowała poziom 55 proc. Głównymi czynnikami wspierającymi penetrację lekami biopodobnymi były: edukacja lekarzy i pacjentów (bezpieczeństwo terapii), liczba wprowadzonych na rynek leków biopodobnych oraz zachęty ze strony płatnika publicznego.

Przegląd polityk refundacyjnych dotyczących produktów biopodobnych w 24 krajach (20 państw członkowskich UE oraz Islandii, Norwegii, Rosji i Serbii) wykazał, że wiele leków biopodobnych nie było jednakowo dostępnych w całej Europie. Tylko Niemcy były krajem, w którym wszystkie zarejestrowane w UE leki biopodobne były dostępne i finansowane10. W zależności od badanego kraju występował nierówny czas od rejestracji leku biopodobnego w UE do dostępności refundacyjnej. Mechanizmy regulacyjne po stronie popytu obejmowały zachęty dla lekarzy do przepisywania leków biopodobnych. Francja zachęca lekarzy do przepisywania co najmniej 20 proc. leków biopodobnych insuliny glargine w opiece ambulatoryjnej. W Belgii leki biopodobne stanowią część limitów lekarzy na przepisywanie tanich leków i zachęca się ich do przepisywania co najmniej 20 proc. leków biopodobnych na leczenie pacjentów wcześniej nieleczonych biologicznie. Portugalia wdrożyła zachęty finansowe dla aptek, aby zachęcić do wydawania leków o niższej cenie i określiła udziały w rynku docelowym leków biopodobnych. W Holandii ograniczenia w przepisywaniu leków biologicznych referencyjnych są często częścią porozumień osiągniętych między towarzystwami ubezpieczeniowymi a szpitalami, natomiast ograniczenia budżetowe w szpitalach stanowią bodziec do stosowania leków biopodobnych. We Francji projekt przepisów zezwalających na zastąpienie leków biopodobnych został wprowadzony w 2017 r., ale ogranicza się do rozpoczęcia leczenia u wcześniej nieleczonych pacjentów lub zapewnienia ciągłości u pacjentów wcześniej otrzymujących leki biopodobne.

W systemach refundacji publicznej poszczególnych krajów UE ceny produktów biopodobnych w opiece ambulatoryjnej regulowane są i stanowione na podstawie różnych mechanizmów. W zakresie lecznictwa szpitalnego leki biologiczne są kupowane we wszystkich krajach na podstawie przetargów na poziomie krajowym lub przez poszczególne szpitale. Można stwierdzić, że mechanizmy ułatwiające i zachęcające do stosowania leków biopodobnych są tak stanowione na poziomie europejskim i krajowym, aby leki biopodobne mogły odgrywać większą rolę w zwiększaniu dostępu pacjentów do terapii biologicznych przy jednoczesnym obniżaniu kosztów leczenia. Aby rozwijać zrównoważony rynek leków biologicznych referencyjnych i leków biopodobnych w perspektywie długoterminowej, należy zapewnić stałe korzyści wszystkim zainteresowanym stronom.

Wielopłaszczyznowy pogląd na zrównoważony rozwój składa się zatem z różnych elementów, w tym zapewnienia szybkiego i pełnego dostępu pacjenta do terapii biologicznej w danym schorzeniu, decyzji lekarza, dotyczącej wyboru terapii, lepszego zarządzania istniejącymi budżetami opieki zdrowotnej przez płatników, zabezpieczenia zdrowego poziomu konkurencji i podaży oraz bezpieczeństwa i jakości terapii biologicznych. Firma IQVIA opracowała w tym celu ramy i wskaźniki jakościowe i ilościowe oceny zrównoważonego rozwoju rynku terapii biologicznych.

Tytułem podsumowania można przedstawić rekomendacje zawarte w raporcie pt. Structural Market Changes Needed in U.S. to Achieve Cost-Savings from Biosimilars. Autorzy analizując sytuację dostępu do leków biopodobnych w Europie stwierdzili, że optymalne wykorzystanie potencjału leków biopodobnych obniży koszty systemu ochrony zdrowia i zwiększy dostęp do terapii biologicznych dla pacjentów. Aby to osiągnąć powinny być spełnione trzy kluczowe warunki:

• Świadomość wszystkich interesariuszy systemu ochrony zdrowia, że leki biopodobne są bezpieczne i skuteczne
• Zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla lekarzy związanych ze stosowaniem leków biologicznych referencyjnych i leków biopodobnych w lecznictwie szpitalnym, ambulatoryjnym i na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej
• Przygotowanie systemu ochrony zdrowia na jak najszybsze wprowadzanie do refundacji publicznej nowych terapii biologicznych (leków biologicznych referencyjnych) oraz nowych leków biopodobnych.

W pierwszej kolejności oszczędności wynikające z wprowadzania leków biopodobnych powinny być przeznaczane na zwiększenie liczby leczonych pacjentów w ramach obszarów terapeutycznych.

(Jakub Gierczyński)