Trendy rozwoju europejskiego rynku leków biologicznych

Leki biologiczne stanowią jeden z najszybciej rozwijających się segmentów światowego rynku farmaceutycznego. Według raportu IQVIA globalny rynek leków biologicznych osiągnął w 2017 r. wartość 277 miliardów dolarów (238 mld euro), co stanowiło około 25 proc. wydatków ogółem. Wśród 15 leków o najwyższej sprzedaży na świecie w 2018 r., dziesięć – to leki biologiczne.

Leki biopodobne są dostępne w Unii Europejskiej (UE) od 13 lat. Pierwszym zarejestrowanym w UE lekiem biopodobnym był produkt Omnitrope (somatropin) – 12.04.2006 r., a ostatnim zarejestrowanym w UE lekiem biopodobnym jest produkt Grasustec (pegfilgrastim) – 26.04.2019 r. Na dzień 12.09.2019 r. zarejestrowano w Unii Europejskiej 53 produkty biopodobne do 16 leków biologicznych referencyjnych.

Leki biopodobne zarejestrowane w Unii Europejskiej, stan na 12.09.2019 r. (produkt – substancja – producent – data autoryzacji EMA)

Grasustec, pegfilgrastim, Juta Pharma, 26.04.2019
Kromeya, adalimumab, Fresenius Kabi, 02.04.2019
Idacio, adalimumab, Fresenius Kabi, 02.04.2019
Zirabev, bevacizumab, Pfizer, 14.02.2019
Ogivri, trastuzumab, Mylan, 12.12.2018
Ziextenzo, pegfilgrastim, Sandoz, 22.11.2018
Fulphila, pegfilgrastim, Mylan, 20.11.2018
Pelmeg, pegfilgrastim, Cinfa Biotech, 20.11.2018
Udenyca, pegfilgrastim, ERA, 21.09.2018
Hulio, adalimumab, Mylan, 16.09.2018
Trazimera, trastuzumab, Pfizer, 26.07.2018
Hefiya, adalimumab, Sandoz, 26.07.2018
Halimatoz, adalimumab, Sandoz, 26.07.2018
Zessly, infliximab, Sandoz, 18.05.2018
Kanjinti, trastuzumab, Amgen, 16.05.2018
Semglee, insulin glargine, Mylan, 23.03.2018
Herzuma, trastuzumab, Celltrion Healthcare, 08.02.2018
Mvasi, bevacizumab, Amgen, 15.01.2018
Ontruzant, trastuzumab, Samsung Bioepis, 15.11.2017
Imraldi, adalimumab, Samsung Bioepis, 24.08.2017
Insulin lispro Sanofi, insulin lispro, Sanofi, 18.07.2017
Ritemvia, rituximab, Celltrion Healthcare, 13.07.2017
Blitzima, rituximab, Celltrion Healthcare, 13.07.2017
Erelzi, etanercept, Sandoz ,23.06.2017
Rixathon, rituximab, Sandoz, 15.06.2017
Riximyo, rituximab, Sandoz, 15.06.2017
Amgevita, adalimumab, Amgen, 21.03.2017
Truxima, rituximab, Celltrion Healthcare, 17.02.2017
Movymia, teriparatide, STADA, 11.01.2017
Terrosa, teriparatide, Gedeon Richter, 04.01.2017
Lusduna, insulin glargine, Merck Sharp & Dohme, 03.01.2017
Inhixa, enoxaparin sodium, Techdow, 15.09.2016
Thorinane, enoxaparin sodium, Pharmathen, 14.09.2016
Flixabi, infliximab, Samsung Bioepis, 26.05.2016
Benepali, etanercept, Samsung Bioepis, 13.01.2016
Accofil, filgrastim, Accord Healthcare, 17.09.2014
Abasaglar, insulin glargine, Eli Lilly, 09.09.2014
Bemfola, follitropin alfa, Gedeon Richter, 26.03.2014
Grastofil, filgrastim, Apotex, 17.10.2013
Ovaleap, follitropin alfa, Teva, 27.09.2013
Remsima, infliximab, Celltrion Healthcare, 10.09.2013
Inflectra, infliximab, Hospira, 09.09.2013
Nivestim, filgrastim, Hospira, 07.06.2010
Zarzio, filgrastim, Sandoz, 06.02.2009
Filgrastim Hexal, filgrastim, Hexal, 06.02.2009
Tevagrastim, filgrastim, Teva, 15.09.2008
Ratiograstim, filgrastim, Ratiopharm, 15.09.2008
Retacrit, epoetin zeta, Hospira, 18.12.2007,
Silapo epoetin zeta, STADA, 18.12.2007
Abseamed, epoetin alfa, Medice, 28.08.2007
Binocrit, epoetin alfa, Sandoz, 28.08.2007
Epoetin Alfa Hexal, epoetin alfa, Hexal, 27.08.2007
Omnitrope, somatropin, Sandoz, 12.04.2006

Największa liczba leków biopodobnych została zarejestrowana w Unii Europejskiej w zakresie leków biologicznych referencyjnych: adalimumab – 7, filgrastim – 7, pegfilgrastim – 5, rytuksymab – 5, trastuzumab – 5, infliksymab – 4, epoetin alfa – 3, insulin glargine – 3, bevacizumab – 2, enoxaparin sodium – 2, epoetin zeta – 2, etanercept – 2, follitropin alfa – 2, teriparatide – 2, insulin lispro – 1 oraz somatotropin – 1.

Przyjmując jako 100% liczbę 54 leków biopodobnych zarejestrowanych w Unii Europejskiej leki biopodobne stanowiły w zakresie: adalimumab – 13%, filgrastim – 13%, pegfilgrastim – 9%, rytuksymab – 9%, trastuzumab – 9%, infliksymab – 8%, epoetin alfa – 6%, insulin glargine – 6%, bevacizumab – 4%, enoxaparin sodium – 4%, epoetin zeta – 4%, etanercept – 4%, follitropin alfa – 4%, teriparatide – 4%, insulin lispro – 2% oraz somatotropin – 2%. Prognozy szacują wzrost wartości rynku leków biologicznych do 452 miliardów dolarów (388 mld euro) do 2022 r.

Według raportu firmy Evaluate Pharma wartość segmentu leków biologicznych w globalnym rynku farmaceutycznym stanowiła 18 proc. w 2010 r., 26 proc. w 2017 r., 28 proc. w 2018 r., a w 2024 r. ma stanowić 32 proc. Oczekuje się jednak, że do 2027 r. ok. 80 proc. bieżących wydatków na leki biologiczne będzie podlegało dużej konkurencji poprzez rejestrację nowych leków biopodobnych. Duża i różnorodna grupa producentów – licząca ok. 184 przedsiębiorstw na całym świecie – inwestuje w rozwój i komercjalizację produktów biopodobnych, przynosząc z tą inwestycją obietnicę wysokiej jakości terapii biologicznych po niższych kosztach.

Globalnie w okresie 2019-2022 oczekiwane są oszczędności minimum 52 mld dolarów (44 mld euro) z racji wejścia na rynek leków biopodobnych do następnych 20 leków biologicznych referencyjnych: aflibercept, daratumumab, darbepoetin alfa, denosumab, eculizumab, golimumab, insulin aspart, interferon beta, involumab, liraglutide, natalizumab, octocog alfa, omalizumab, pembrolizumab, pertuzumab, ranibizumab, secukinumab, tocilizumab, ustekinumab i vedolizumab. Uzasadnieniem jak najszybszego wprowadzania wszystkich zarejestrowanych w UE leków biopodobnych do systemu refundacji publicznej poszczególnych krajów jest zwiększenie konkurencji cenowej, której skutkiem są obniżone ceny efektywne. Siedem analizowanych obszarów terapii z konkurencją biopodobną pokazuje spójny obraz obniżonych średnich cen katalogowych w krajach europejskich.

Zwiększona konkurencja wynikająca z wejścia na rynek leków biopodobnych wpływa nie tylko na cenę danego produktu biopodobnego, o którym mowa, ale także na cenę całej klasy produktu. Może to mieć niemal tak duży wpływ na całkowitą cenę rynkową, jak na cenę produktu biopodobnego/referencyjnego. W przypadku Epoetyny w Portugalii spadek cen całego rynku wyniósł −66 proc. Obniżki cen katalogowych różnią się znacznie w Europie w obrębie jednej klasy i między klasami. Zróżnicowanie zmiany ceny za dzień leczenia między klasami jest w dużej mierze zależne od czasu, w jakim leki biopodobne uzyskują dostępność refundacyjną. Kraje mogą również mieć wysokie obniżki cen poprzez niepublikowane mechanizmy podziału ryzyka.

Cena terapii biologicznej

Chociaż rynek europejski odpowiada za około 90 proc. światowej sprzedaży leków biopodobnych, udział tych leków w poszczególnych terapiach biologicznych pozostaje relatywnie niski. Wynika to z tego, że w całej Europie istnieją znaczące różnice w podejściach do polityki refundacyjnej w zakresie leków biologicznych referencyjnych i biopodobnych. Stosuje się inne zachęty dla zainteresowanych stron do ich stosowania, inny jest poziom edukacji interesariuszy systemowych i świadomość zakresu oszczędności wynikających z wprowadzania leków biopodobnych. Na podstawie analizy penetracji leków biopodobnych do 2015 r. stwierdzono, że w zależności od uwarunkowań analizowanych krajów penetracja leków biopodobnych wyniosła od 81 proc. w Niemczech do 7 proc. w Grecji. Polska zanotowała poziom 55 proc. Głównymi czynnikami wspierającymi penetrację lekami biopodobnymi były: edukacja lekarzy i pacjentów (bezpieczeństwo terapii), liczba wprowadzonych na rynek leków biopodobnych oraz zachęty ze strony płatnika publicznego.

Przegląd polityk refundacyjnych dotyczących produktów biopodobnych w 24 krajach (20 państw członkowskich UE oraz Islandii, Norwegii, Rosji i Serbii) wykazał, że wiele leków biopodobnych nie było jednakowo dostępnych w całej Europie. Tylko Niemcy były krajem, w którym wszystkie zarejestrowane w UE leki biopodobne były dostępne i finansowane10. W zależności od badanego kraju występował nierówny czas od rejestracji leku biopodobnego w UE do dostępności refundacyjnej. Mechanizmy regulacyjne po stronie popytu obejmowały zachęty dla lekarzy do przepisywania leków biopodobnych. Francja zachęca lekarzy do przepisywania co najmniej 20 proc. leków biopodobnych insuliny glargine w opiece ambulatoryjnej. W Belgii leki biopodobne stanowią część limitów lekarzy na przepisywanie tanich leków i zachęca się ich do przepisywania co najmniej 20 proc. leków biopodobnych na leczenie pacjentów wcześniej nieleczonych biologicznie. Portugalia wdrożyła zachęty finansowe dla aptek, aby zachęcić do wydawania leków o niższej cenie i określiła udziały w rynku docelowym leków biopodobnych. W Holandii ograniczenia w przepisywaniu leków biologicznych referencyjnych są często częścią porozumień osiągniętych między towarzystwami ubezpieczeniowymi a szpitalami, natomiast ograniczenia budżetowe w szpitalach stanowią bodziec do stosowania leków biopodobnych. We Francji projekt przepisów zezwalających na zastąpienie leków biopodobnych został wprowadzony w 2017 r., ale ogranicza się do rozpoczęcia leczenia u wcześniej nieleczonych pacjentów lub zapewnienia ciągłości u pacjentów wcześniej otrzymujących leki biopodobne.

W systemach refundacji publicznej poszczególnych krajów UE ceny produktów biopodobnych w opiece ambulatoryjnej regulowane są i stanowione na podstawie różnych mechanizmów. W zakresie lecznictwa szpitalnego leki biologiczne są kupowane we wszystkich krajach na podstawie przetargów na poziomie krajowym lub przez poszczególne szpitale. Można stwierdzić, że mechanizmy ułatwiające i zachęcające do stosowania leków biopodobnych są tak stanowione na poziomie europejskim i krajowym, aby leki biopodobne mogły odgrywać większą rolę w zwiększaniu dostępu pacjentów do terapii biologicznych przy jednoczesnym obniżaniu kosztów leczenia. Aby rozwijać zrównoważony rynek leków biologicznych referencyjnych i leków biopodobnych w perspektywie długoterminowej, należy zapewnić stałe korzyści wszystkim zainteresowanym stronom.

Wielopłaszczyznowy pogląd na zrównoważony rozwój składa się zatem z różnych elementów, w tym zapewnienia szybkiego i pełnego dostępu pacjenta do terapii biologicznej w danym schorzeniu, decyzji lekarza, dotyczącej wyboru terapii, lepszego zarządzania istniejącymi budżetami opieki zdrowotnej przez płatników, zabezpieczenia zdrowego poziomu konkurencji i podaży oraz bezpieczeństwa i jakości terapii biologicznych. Firma IQVIA opracowała w tym celu ramy i wskaźniki jakościowe i ilościowe oceny zrównoważonego rozwoju rynku terapii biologicznych.

Tytułem podsumowania można przedstawić rekomendacje zawarte w raporcie pt. Structural Market Changes Needed in U.S. to Achieve Cost-Savings from Biosimilars. Autorzy analizując sytuację dostępu do leków biopodobnych w Europie stwierdzili, że optymalne wykorzystanie potencjału leków biopodobnych obniży koszty systemu ochrony zdrowia i zwiększy dostęp do terapii biologicznych dla pacjentów. Aby to osiągnąć powinny być spełnione trzy kluczowe warunki:

Świadomość wszystkich interesariuszy systemu ochrony zdrowia, że leki biopodobne są bezpieczne i skuteczne
Zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla lekarzy związanych ze stosowaniem leków biologicznych referencyjnych i leków biopodobnych w lecznictwie szpitalnym, ambulatoryjnym i na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej
Przygotowanie systemu ochrony zdrowia na jak najszybsze wprowadzanie do refundacji publicznej nowych terapii biologicznych (leków biologicznych referencyjnych) oraz nowych leków biopodobnych.

W pierwszej kolejności oszczędności wynikające z wprowadzania leków biopodobnych powinny być przeznaczane na zwiększenie liczby leczonych pacjentów w ramach obszarów terapeutycznych.

(Jakub Gierczyński)